สร้างสรร์โดย นายบุญจันทร์ พินิจ
เฮืองนะมะอะอุ
สาธุเนอ บัดนี้ข้าจักก้มเกษเล้าคนิงเหล้าคองคุณก่อนแล่ว ขอให้มาปกคุมเหลื่อมงำชูค่ำ ขอให้มานำยู้ชูไปให้ถืกซ่อง อย่าได้มีที่ข้องคาค้างหว่างทาง ขอให้ฮู้ที่ท้างทางแห่งพระธรรมโมขอให้โตรโยญาญเล็งเยี่ยม ขอให้มาเทียมเนื้อในคิ่งสิงสู่ให้ผู้ข้าฮ่ำฮู้ดีฮ้ายง่ายดายแด่ถอน กับทั้งเทพไท้ฝูงหมู่เทวดา ขอให้ยินดีมาซ่อยป้องปุนป้องผู้ท่านเนาในห้องจักวาฬขงเขต ขอให้สมเภทข้าคราวห่ำหาบ้างแม ผู้ท่านเนาอยู่ฟ้าชั้น ๔ จาดุมก็ดาย ขอให้กูณาผายพ่ำมวลเมาเต้ากับทังสักโกท้าวอินทร์ตาเทวราชขอแก่องค์อาจเจ้าบุญกว้างผ่อแลแด่ถ่อน เทื่อนี้ข้าจักแปลปั่นพื้นปุนแบบคำสอน ขอแต่จอมเทพาทอดพระเนตรแนมแจ้ง ขอให้แยงญาญน้อมนำกลอนกอยกล่าว ขอให้มาซ่อนน้าวนำข้าเมื่อจาแดถ่อน อันหนึ่งคุณแม่เจ้าได้ป้อนม้ามเพียรมาก็ดี กับทั้งคุณบิดา ผู้ถนอมทอมเลี้ยงขอให้มาเคียงข้างแมนนำจำจ่อง ขอให้มาซ่อยป้องปองเข้าใส่ทาง อย่าได้คะคาดค้างเหินห่างหนีหลักขอให้ไปตามแปวป่องธรรมทางกว้าง อย่าได้มีงวยงงหลงเหล่า อย่าได้อุกอั่งเอ้าอำอึ้งคั่งทวง อันว่านานาเชื่อคุณความดังว่ามานี้ ขอให้มาต่อมตุ้มตนเข้าอย่าไรแด่ถ่อน
บัดนี้ผู้ข้าคิดใคร่ได้ธรรมเทศนาสอน ไว้เพื่อเตือนหญิงชายหมู่ถงแถลงตื้น ตามประเพณีพื้นพุทธังกูลตรัสส่อง ให้พวกชาวพี่น้องทั้งค่ายอ่านฟัง บ่อแม่นคึดฮอดโอ้ซิอ้างว่าโตดี บ่อแมม่นหวังคองคุยซิอวดเซิงความฮู้ เฮาหากหวังดีด้วยตามธรรมทางซื่อ หวังซิเตือนเพื่อนบ้านถานเชื่อกิ่งสกุล หวังเอาคุณภายหน้ากาลซิมายู้ส่ง จึงได้ตกแต่งสร้างวางกระทู้ใส่กลอน อันว่าในธรรมเจ้าองค์พุทโธ จอมปราชญ์ เฮาบ่สามารถฮู้โดยเผี่ยนสู่อันได้แล้ว การที่คิดแต่งตั้งก็ตามแบบเฮียนมาจาไปตามครูสอนบ่อนเคยเฮียนฮู้ จาไปตามครูเค้าของเฮาสอนสั่ง ไผได้อมอ่านแล้วก็เชิญใให้ฮีนตรอองนั่นถ่อน บ่อนใดผิดพลาดพลั่งยังบ่อแม่นครองธรรม ให้ท่านไลลืมเสียอย่าจำเอาไว้ บ่อนใดเป็นธรรมแท้ของจริงก็จริ่งจื่อคือดังกินหมากไม้ขนุนนี้ม่วงมัน เฮาหากกินแต่เนื้อเลือกแต่ต่อนทางใน บ่อใส่กินทั้งหมดเปลือกมันเอาถิ่ม อันนี้สันใดแท้ก็คือธรรมปุนเปรียนกันแล่ว เฮาก็จำแต่ข้อความย่อบ่อนจริงท่านเอย อันว่าธรรมพระเจ้าองค์ เอกนวโถ บ่อห่อนมีความแปรเที่ยงคงคุณค่ำไผผู้จำเอาได้กระทำไปโดยซื่อ ถือพระธรรมเที่ยงหมั่นคนนั้นหากอยู่เย็น คนผู้ถือธรรมนี้ราศรีก็สดชื่น แม่นว่าเทพไท้เมืองฟ้าก็ว่าดี แต่ว่าคนเฮานั้นถือธรรมบ่อใคร่เที่ยง บางคนเลยบ่อฮู้ว่าธรรมนั้นอยู่ใส ครั้นไปฟังธรรมหรื่อก็ฟังไปซื่อ ๆ ไปฟังธรรมสู่มื้อความฮู้ผัดบ่อมี บางคนปัญญาน้อยเหลือแต่ฟังบ่อฮู้เฮื่อง ธรรมบ่อสิงสู่เนื้อฟังแล้วตั้งแต่ลืม บางคนวัดบ่อเข้าเมาแต่ความกินศิลบ่อมีพอโตโลภโลโภพ้น บางคนเมาการสร้างนาสวนฮั้วไฮ่ เมาแต่ความอยากได้ทยานไต้แล่นเหนือ บางคนเหลือแต่เว้าอ้างว่าบุญ ๆ ผัดบ่อลงมือทำกล่าวตายแต่ความเว้า อันว่าหนทางเข้ากินทานบ่อฮู้ถี่ หวังซิมีขึ้นหน้าหาได้อิ่มบ่อเป็น บางคนเวียกบ่อเว้นเมาแต่การงาน บ่อได้ฟังคำสอนเทศธรรมทางฮู้ อันว่าธรรมเนียมข้อโบราณแบบเก่า บ่อได้คึดกล่าวเว้าหันหน้าหล่ำแยง เทื่อนี้เฮาได้เพียรแลงสร้างถางทางชี้ส่อง อยากให้พวกพี่น้องเห็นข่อหน่อธรรม อันว่าผัวเมียนี้วินัยมีทั้งคู่ ไผผู้ยังบ่อฮู้เมื่อหน้าให้ค่อยฟัง เฮียมจักบรรยายให้ตามครองอันค่อง ให้พพวกเจ้าพี่น้องตามข่อยอย่างวางแท้เนอ ธรรมของภรรยานั้นรวมกันมี 5 อย่าง นักปราชญ์วางว่าไว้เฮาฮู้ต่อมาธรรมของสามีนั้นก็สันเดียวบ่อต่าง มี 5 อย่างถ่วน ๆ ทวนแล้วจริงแต่กลอนท่านเอย ธรรมหมวดนี้นักปราชญ์เจ้าเรียกว่าคิหิธรรม โตเดินเปนคำไทบ่อมีไผแก้ไผบ่อแปลแปลงล้างวางกลอนกอยกล่าว เป็นหัวข้อย่อ ๆ ฟังแล้วบ่อเข้าใจ มีอยู่หนห่องคัมภีร์ เดิมนามนักปราชญ์ ซื่อว่านวโกวาทเวาเฮาได้ต่อมา คำว่าคิหินั้นแปลว่าคฤหัสถ์ คำว่าปฏิบัตินั้นพวกเฮาควรทำตามสู่วันเย็ยเช้า อันนี้เป็นครองเฒ่าครองดีฮีดเก่า พวกเฮาควรคิดฮู้เพียรสู่แต่งตาม ไผอยากงามไปหน้าให้หาครองอันแม่น จึงซิเป็นแก่นเหง่าเมียแก้วแห่งผัว ให้ฮู้จักครองค้ำครองคุณครองประเสริฐครองพ่อบ้าน การ สร้าง แม่ เฮือน จึงซิสุขใสเหลือมเงินคำมูลมั่ง จังซิสุขอยู่สร้างเมืองบ้านสำราญ อันว่าผัวเมียนี้ครองดีพระเจ้ากล่าว ไผผู้ตั้งเที่ยงมั่นเงินแก้วซิหลั่งมาเจ้าเอย ให้ฮีบมึนตาสิ่งหลิ่งดูครองแน่ อย่ารู้จักแต่ได้ดีฮ้ายฮ่ำเพิง ให้คิดถึงครองเฒ่าบุราณสอนสั่ง อย่าได้นั่งเค่าเม่าครองเฒ่าให้หล่ำแยง ให้ค่อยเพียรแปลงสร้างตามทางอันชอบ ให้คิดประกอบไว้คำพระเจ้าสั่งสอน พวกเฮาสู่มื้อนี้ผั่นใลถิ่มบ่อฮ่ำเพิง บ่อพากันเหลียวหน้าหันมาฮีดห่อม มัวแต่หนองจอกน้อยผั่ดลืมสร้างฝายธรรมเจ้าเอ๋ย เมาแต่คำหนองเหล่นผั่นลืมครองเฒ่าแก่ จึงบ่อได้พบพ้อความฮู้หน่อพุทโธ เทื่อนี้เทียมดังเฮียมตามไต้แยงทางให้พวกท่าน เทียมดั่งเปิดป่องน้ำให้ปลาแข่ท่องเที่ยว ครั้นไผมาเห็นแล้วตามใจซิเลือกไต่เฮาผู้แต้มแต่งไว้ก็หวังชี้บ่อนซิเดินนั้นแหล่ว เฮาเป็ชาติชั้นชายชื่อมาลา ชื่อนี้เป็นภาษาบาลีบ่อได้แปลแปลงเอิ้น คันแม่นเดินคาเค้านามเฮาตั้งแต่ก่อน ชื่อเฮาชื่อดอกไม้ไผเอิ้นทั่วแผ่นดิน เกิดอยยู่ในถิ่นบ้านดินด่านหันเครือคลุม เป็นนักธรรมภูมิโทแต่งกลอนมาแจ้ง เป็นผู้ส่อนส่องค้นแสวงด้นก่ยกลอน ไว้ให้พวกพี่น้องไได้เต้นไต่โตนตาม ไผอยากงามในธรรมให้หล่ำดูคุณแก้ว ไผอยากงามไปหน้าให้เหลียวหาฮีดฮ่อม ไผอย่าเป็นผู้ฮู้ให้ดูล่ำเบิ่งธรรมเจ้าเอ๋ย
ฟังเยอฝูงชนชะโนเชื่อหญิงชาย ก้ำ
ฝ่าย เฮียม เอย
อย่าฮู้จักแต่ป้ายขาขึ้นก่ายกัน
ให้ฮู้จักของสั่นของยาวไว้แน่
คั้นฮู้จักแต่ป้ายซิตายล่มจุ่มจม
อันว่าสังขารนี้กรรมมีตกแต่งกรรมเป็นผู้แบ่งให้จริงมาได้ต่างกัน คันว่ามีกรรมแล้วกรรมพาไปเกิด คันว่าเกิดขึ้นแล้วผัดตายเฒ่าแก่ไป บ่อว่าไผทั้งค่ายทั้งนายทั้งบ่าว คันว่าได้เกิดแล้วก็ตายแท้สู่คน บ่อมีไผทนได้พระยามัจจุราช ไผบ่ออาจหนีได้ไปหั่นบ่อนเดียวท่านเอย บ่อว่างัวควายม้าปูปลาเป็ดไก่ บ่อว่าสัตว์ใหญ่น้อยเสมอหน้าทั่วกัน บ่อว่าจัณฑาลเชื่อหีนะชนชาติชั่ว บ่อว่าหนุ่มและเฒ่าเด็กน้อยก็ดั่งเดียว ชื่อว่าเที่ยวทางใต้สงสารแสนยากท่านเอย ลำบากหาใส่ท้องแลงเช้าสู่วัน
คันว่าพ้นจากนั่นผัดยังส่วนเจ็บตายอีกแหล่ว บางพ่องไลลาพัดพากไพคราวเยิ้น เกินว่ามมีความแค้นแขวนคดล้านอย่าง บางพ่องอึดอยากเข้าฝนฟ้าบ่อมี คันว่าเกิดใหญ่แล้วผัดตั้งต่อความดี หวังซิมีเงินคำส่วนหาตาว้อ คันว่าหามาได้ตายไปผัดสูญเปล่า เอาไปนำบ่อได้ไลถิ่มเสื่อมสูญ
มีแต่บุญบาปนั้นซิตามส่งตนไปตามแต่กรรมไผมันได้ก่อแปลงเอาไว้ อันว่าเงินคำกำแก้วของแพงบ่อเป็นห่วง มีแต่ปะปล่อยไว้ถมถิ่นแผ่นดินท่านเอย แม่นว่าบุตรลูกเต้าเมียมิ่งของขวัญก็ดี มันบ่อติดตามเฮาแคกไปคนก้ำ อันนี้เพิ่นว่ากงกรรมเกี้ยวพา ในโลก
คันว่าข้ามโอฆกว้างไปแล้วจึงซิหายท่านเอย
อันหนึ่งคันว่าเป็นคนแล้วอยากเป็นคนคือเพิน่ อยากเป็นคนผู้ฮู้ดีฮ้ายคู่สู่คน แแต่ว่าทางดีนั้นพบ่อพากันเหลียวเบิ่ง พากันมัวแต่เซิ้งซิ่ดีได้ห่อมใด องค์พระจอมไตรฮู้สัพพํญญูแยงโลกพระองค์ตกแต่งดั้งแสวงแล้วสู่ทาง มีทั้งครองคนเฒ่า ครองสาวครองบ่าว ครองผู้ใหญ่
และผู้น้อยก็สอนไว้บ่อเหลือ
มีทั้งครองเมียพร้อมครองผัวและครองย่า
แม่นว่าครองลูกไภ้ก็สอนไว้สู่ลาย
มีทั้งครองนายบ้านครองหลานและครองปู่
คันไผได้คึดอยากฮู้ให้ยอขึ้นอ่านฟัง
แต่มีเฮียมจักไขไปหน้าครองเมียเสียก่อน
อันแต่ครองแม่บ้านโบราณเก่าของเฮาตามเพิ่นเทศนากลอนสั่งมามีอ้าง หากเป็นทางควรฮู้ควรดูควรก่อน ควรมีไว้ที่บ้านยามง่วงได้อ่านฟัง ไผผู้คึดต่อตั้งประพฤติเที่ยงตามครอง บ่อห่อนมีความทุกข์ต่อไปภายสร้อย มีแต่สุขใสเหลือมเมือหุมห่อ มีแต่คึอต่อตั้งหวังเข้าเพิ่งบุญนั้น
อันว่าครองเมียแก้วแนวดีพระเจ้ากล่าวมานั้น เฮาซิโอวาทไว้เมื่อหน้าจริงค่อยซอม คันไผบ่อคึดฮู้ให้ถามผู้คนเอย อย่าได้เถยเลยหนีแหกททางโคมฮั้ว ยามเมื่อผัวแล้วให้ฟังคำผัวว่า ใจอย่าได้โกรธกล้าแแข็งเข่มบ่อดี โตนั่นแนวนำเชื่อคนหญิงยศต่ำ ให้ค่อยหลิงหล่ำข่างโตแล้วจึงค่อยจา ยามเมือสามีเจ้ากระทำการมาเหนื่อ ให้ฮีบจัดแต่งฟ้าวหาเข้าสู่กิน ให้ค่อยทำสีหน้าวาจาอันม่วน อย่าได้ทำหน้าบึ้งผีฮ้ายซิก่ายมา อันหนึ่งธรรมของภรรยานั่นรวมกันมี 5
อย่าง
เพิ่นประทานว่าไว้ก็เป็นตาหน้าจื่อ
ข้อ 1 นั่นให้ฮู้จักเวียกบ้านตกแต่งการเฮือนให้เจ้ามีเพียรอดสู่วันเย็นเช้า เถิงมื่อแลงงายฮู้ปัดถูถ่วนถี่ จัดการกีเรียบร้อยแกงก้อยแต่งครัว บ่อให้ผัวเดือดฮ้อนการแต่งแลงงาย เว้นแต่ความจำเป็นโรคภัยมาต้อง ข้อ
2 ไปหน้าพญากล่าว ให้ฮู้ซาวพี่น้องทางข้างฝ่ายผัวอย่าคิดหยาบซ้าป้าพี่สามี ให้คึกสามัคคีห่อหุมขุมเชื่อ ยามเมือมีความแค้นจุจนตกยาก ยามเพิ่นออกปากง้อขอแแล้วอย่ามวง ให้คึดห่วงพี่น้องสองฝ่ายวงษา ฝูงหมู่ลุงอาวอาย่ายายเพียงพร้อม ให้เจ้าหอมกันไว้ไปมาถามข่าว อย่าได้คิดหม่อตื้นเป็นข่างห่างหนี เห็นว่ามีเงินแล้วซิลืมแนวก็บ่อแมม่น มีพอป้นแบ่งได้โตเจ้าให้แบ่งไป จังซิคือคนใกล้ไทยเดียวของแม่ยา ฝูงหมู่ลุงและป้าก็โดยด้ามดังกัน อย่าได้คิดสั้น ๆ เห็นแต่ทางโต ให้มีใจกูรุณาฮักแพงพันธ์เชื่อ ยามเมื่อมีความฮ้อนเจ็บเป็นไข้ป่วย ให้ช่วยกันคิดแก้รักษาไว้อย่าไล ยามเมื่อตกไกลด้าวคาวคืนพากถิ่นก็ดี ให้เจ้าคิดฮ่ำฮู้จดหมายใช้ส่งไป ให้มีใจแผ่กว้าง สัตย์สื่อถือธรรม อย่าได้มีใจคตโล ภลวงลายเลี่ยว ยามเมื่อเที่ยวไปเล่นเฮือนซานบ้านย่า ให้เจ้าหาเครื่องต้อนยอให้ใส่มือ ให้ถือเหมือนแม่เลี้ยงบังเกิดเกล้า ให้เจ้ายำแยงนบนับถือลือต้าน ให้คึดเห็นสมภารปู่ย่า อย่าได้คึดหยาบล้าถานซื่อหุนตนเจ้าเอย คันไผเที่ยวทางนี้พระภูมีจอมปราชญ์ พระองค์ประกาศไว้ว่าเป็นแก้วแก่นคน ข้อ
3
ตามหลังท้ายพระธรรมไขซี้ส่องใจให้คิดล้องค้องประสงค์ตั้งต่อผัว ให้มีใจหนักแน่นสัตย์จริงเด็ดดิ่ง อย่าได้คิดก่อมกลิ้งชายซู้บ่อดี อย่าได้มีใจห่อยนำชายคนอื่น ให้เจ้าชมชื่นด้วยผัวแก้วผู่เดียว อย่าได้คิดโลภเลี้ยวเขาซิว่าสามาร แสนซิงามปางอินทร์ก็อย่ายินยอมน้อม บ่อควรเอาจิตต์กั้ววางกายให้ผัวหน่าย เป็นตายทุกข์ยากเค้นให้หายซั้นเพิ่งผัว แม่นซิทุกข์ยากฮ้ายเขินขาดขัดสนก็ดี จนเงินคำขาดเขินของใช้ ก็อย่ามีใจเลี้ยวงอแงผีกแหว่ เมียให้เมีย
แท้ ๆ เสมอแง่อยู่ฮู อย่าได้เป็นเมียเลี้ยวกระทำแปวหลายป่อง ไผผู้เที่ยวม่องนี้ผัวถิ่มสู่คน
บ่อควรทำตนให้เป็นไปในทางบ่อที่สัตย์ซื่อตั้งซิวังเมี้ยนมอบผัว ไผบ่อกลัวเกรงหล่ายทางกาม นางสกุลของมันต่ำลง ไผบ่อยินดดีดด้วยดอมมันพอหน่อย
มีแต่คิดด่าป้อยเห็นหน้าหน่ายแหยงพวกที่เป็นพี่น้องก็พลอยเหล่าอายคน พาให้วงวางสูญต่ำสกุลดูฮ้าย เพิ่นว่าหญิงใจเลี้ยวเที่ยวทางเส้นบ่อแม่น พระยาแถนอยู่ฟฟ้าเห็นหน้าถ่มน้ำลาย คันว่าตายชาตินี้ไปเกิดในนรก ตกอยู่ในโลกันต์บาปตามนำต้อง เกินว่ามันแสนฮ้อนคำสอนพระเจ้ากล่าว เหลียวเบิ่งต่าว ๆ ดิ้นตายแล้วผัดเหล่าคืน หน่วยผัดปีนต้นงิ้วกกขนาดหนาดหนามแข็ง หนามเหล่าแแทงตัวตนเลือดมันไหลย้อย คันว่าถอยลงใต้พสุธาทางตำ สุนักขาดผัดหย่ำคะโยงยื้อจ่องกิน หน่อยผัดปีนแต่ต้นจนกระทั่งเถิงปลาย
ขึ้นไปทั้งภายบนผัดเหล่าวนลงใต้อันว่าสาขาไม้สิมพะลีงงิ้วง่า มีทั้งกาเลแฮ้งปองทึ้นจ่องดึง หน่อยผัดตึงตางเต้นตกลงทางหลุม ฝูงหมู่สุนัขฮ้ายภายใต้ผัดไล่ตาม โทษเพราะการเฮเหล่นการกามขนาดท่านเอ๋ยขอให้ญาติพี่น้องปองแท้เนอ ให้ค่อยพากันสร้างตามทางเส้นซิ้นแมนค่อนถือแบบเบื้องเมืองบ้านเพิ่นสอน คันไปสัตย์ซื่อตั้งใจเที่ยงทงศิล
ถือครองธรรมบ่อโลโภพ้นฝูงหมู่คนชาวบ้านก็เกรงขามหุมห่อ มีแต่คึดต่อตั้งหวังด้วยส่วนดี เพินว่าหญิงผู้มีศิลนี้คิงหอมสุทธะยิ่ง เทวดาอยู่ฟ้าก็ลงเยี่ยมสู่วัน คันว่าละคาบแล้วขึ้นสู่เมมืองสวรรค์ อยู่ทางทงคำสุขอยู่วิมานเมืองฟ้า คันว่ามีบุตรได้ไผเห็นก็อยากเบิ่ง มีแต่ผู้อยากอุ้มหอมหุ่มเอ็นดู คันว่ามีเครื่องใช้ฮั้วไฮ่สวนผัก บ่อห่อนมีคนลักจอบเอาทางลี้ เป็นด้วยบารมีค่ำศิลธรรมมุงเหอื่อม แม่นว่ามิมิดน้อยก็คมกล้าเขื่อนแข็ง อันนี้หากแม่นกุศลสร้างทางดีนำตอบ ไผผู้ประกอบไว้ภายหน้าซิฮุ่งเฮืองเจ้าเอย อันว่าทางชั่วฮ้ายเป็นตาหน่ายแหนง ดัง....บรรยายมาสู่ฟังทางต้น ฟังเยอโสภาเผียงแนวดีข่อยเอย
ให้คึดจำจื่อไว้ไปหน้าอย่าลืม.......แล้วอย่าฟังไปซื่อ ๆ ถือก็ถือให้มั่น.......ให้หมั่นทำ จั่งซิมีบุญค่ำฟังธรรมอันม่วน จั่งซิมีส่วนได้บ่อเสียเถี่ยวหนั่งฟัง ข้อ
4
ยังขวางหน้าซิหาโคลงแต้มตื่นก่อนเนอให้มันซึมอยู่เลื่อยตะพืนหน้าต่อไป ข้อนี้ใจความย่อให้พอใจเก็บหี่ ให้คึดตระหนี่ไว้พอใช้ก็จริงบาย ให้ฮู้จักลายได้ลายเสียลายจ่าย คันฮู้จักแต่ใช้มันซิไฮ่หน้าลุน ให้เจ้าทำเพียรเพี่งเสมอแตนแปลงส่อ ให้เจ้าทำก่อไว้เสมอเผิ่งสืบดาง ยามเมื่อสามีเจ้าหาเงินมาสู่ ให้เจ้าคึดฮำฮู้แแพงไว้ใส่ถุง ให้ฮู้จักการใช้เหมิดยังของเก่า อย่าฮู้จักแต่เข้าในเล้าบ่อดี ของหมู่นี้ให้คึดถี่อย่าเสอเพอ คันบ่อตวงตักก็อย่างตวงไปใช้ ให้เจ้าอดออมไว้หาไปทางอื่น คันบ่อมีแท้ ๆ
โตเจ้าจึงค่อนเอา
ถ้าแม่นเฮามีเข้าในสางล้นขื่อ
เงินบ่อมีซิใช้ได้กินเข้าก็อยู่ยืนคันบ่อมีสางเข้าซิพากันนั่งเจาเป็นลือ เข่าบ่อมีอยู่เล้าการเส่าซิแล่นมา อันนี้ขอให้ภรรยาเจ้าคนึงดู ให้คิดตระหนี่ไว้บายใช้แต่ควร คัน..........ของเฮือนเมียนหี่ถี่ให้พอเบิ่งได้ไปหนาจึงซิงาม..... เฮาใจเหนียวแหน่นเกินงามพี่น้องหน่าย ให้ฮู้จักจ่ายใช้ไกลใกล้ให้ฮ่ำเพิง อันว่าวงษานี้ของดีบุญแแต่ง ของพอปันแบ่งได้โตให้เจ้าแบ่งไป คันเขาทุกข์ยากไฮ้วิ่งแล่นมาหา ให้ท่านกรุณาเขาแบ่งปันไปใช้ ยามเฮามีความฮ้อนภายหลังซิได้เพิ่งเขานา คันเฮาถี่บ่อฮู้เขาซิถิ่มบ่อเหลียว
อันนี้ขอให้ฝูงเมียแก้วแนวหญิงคนิงฮ่ำดูเดอ ธรรมเพิ่นสอนสั่งไว้ฟังแล้วให้ฮ่ำเพิง เพิ่นว่าภรรยานี้คือถงเงินถงใหญ่ ครั้นแม่นถงก้นโล่งก็ถงแห้งบ่อคุณ อันนี้เทียมดังเป็นเมียใช้เหมิดยังบ่อฮู้จ่ง ฮู้จักตั้งแต่ใช้ซิมีได้บ่อนใด คันว่าเป็นเมียแล้วให้เป็นเมียถ้วนถี่ เมียให้เมียแท้ ๆ เสียได้ให้หิ่นตรอง อย่าได้เป็นเมียเลี้ยวขะโมยกินคือหลิง เมื่อให้เมื่อฮอดก้นอย่าเมือค้างเขินทาง คันซิเป็นคนสร้างทางดีให้เลี้วหล่ำ ธรรมให้ธรรม
แท้ ๆ อย่าให้เคิงทางคันว่าเป็นเมียแล้วครองเมียให้เหลียวเบิ่ง ผิดถูกให้คิดฮู้ดูแล้วจึงค่อยทำเจ้าเอ๋ย อันนี้มันหากมีในข้อคิหิธรรมที่สี่ เมียใดเป็นอย่างนี้มื้อหน้าซิฮุ่งเฮือง คันไผจำเอาได้ให้เพียรไปตามซ่อง หากจักมีผู้ย่องเมือหน้าซาลือ มื้อสืบมื้อให้เหลียวหล่ำคำสอน ยามซิหลับซินอนให้คึดหาคุณแก้ว เถิงเวลาแลงแล้วอย่าแจวจรไปเที่ยว เป็นแม่เฮือนให้ฮู้ฮีดเค้าปฐมเฒ่าปู่ย่าตา ให้คึดเถิงกาลหน้าสังขาราอันบ่อเที่ยง เสบียงกินชาติหน้าศีลสร้อยให้ค่อยทาน คนเฮามรณังเมี้ยนเสียซิวังไปโลกอื่น คุณศีลธรรมจักได้ค้ำนำขึ้นสู่สวรรค์เจ้าเอย อันว่าความดีนี้ซิมีมาเฮาแต่งเอาแล่วไผบ่อปันแบ่งให้กันได้ดั่งเงิน จำเนอเจ้าลาวกาวโดยชาติเฮาเอย อย่าได้ประมาทม้างเมินหน้าหน่ายหนี ให้เอาขันตีตั้งตามธรรมลองเบิ่ง ให้คึดเพิ่งแก่นเหง้าธรรมพระเจ้าหน่อโพ บัดนี้โตหากมีผัวแล้วเป็นเฮือนขึ้นใหญ่ ซิได้เป็นแม่บ้าน..........บ่อคา ให้คึดหาคำฮู้ทางดีไว้แน่ บาง.............ป้ายังซิได้สั่งสอน
กลอนซิไขไปหน้ามีฮา.......เฮาซิแจงบอกให้จำไว้สู่คนแท้เนอ เฮาผู้เขียนขีดข้อเกาะก่ายเป็นทาง ซิได้วางโครงการณ์ต่อไปทางหน้า บัดนี้ยังข้อ 5
ซิจาไปบทใหม่
ข้อนี้พระเทศไว้ให้เพียรหมั่นสู่อันว่านาอย่าได้คึดขี่ค้านให้ฟาวฟั่งตามคอง อย่าซิมัวเมาหลับรีบกระทำการบ้าน อย่าได้มัวเมาค้านกิจการปะปล่อย นอนให้ลุกแต่เช้าหุงเข้าแต่งครัว
อย่าได้มัวเมาง่วงนอนขวางขัดท่าให้ฮีบฟ่างส่วยหน้าสงล้านชื่อบาล ให้ฮู้จักแต่งตั้งตกแต่งแลงงาย ให้ฮู้จักขัดถูถ่วยชามของใช้ ให้เจ้าทำเพียรล้างเฮือนซานบ้านซ่อง ของที่เป็นเครื่องใช้ให้ถ่วยให้ส่วยสี บางคนสีของใช้ให้ไพรปลาแดกจ่อม ปล่อยแต่หนอนเข้าด้นบ่อทันได้เคิ่งให เหลียวเบิ่งคิงไฟเศร้ามีตายแต่ขี่เทา เหลียวเบิ่งหมองหม่นเม้าศรีเสร้า บางคนฮู้แต่ใช้บ่อฮู้บ่อนเพียรเก็บ เหลียวเบิ่งรุงรังของข่วยขีนเต็มบ้าน บางคนถ่วยบ่วงบ่อล้างมักง่ายสกปรก เหลียวเบิ่งเฮือนชายฮกแผ่นกระดานดำปื้อ ยามเมื่อมีคนขึ้นไปมาถามข่าว จึงค่อยทำฟั่งฟ้าวปัดแผ่วเช็ดถู บ่อได้คึดฮ่ำฮู้ความสะอาดตามครอง เหลียวเบิ่งของเฮือนซานซะซายดูฮ้าย เฮานี้เห็นลายแล้วตามซอมสังเกตุ จึงได้เทศกล่าวชี้พอฮู้เมื่อคิง บางคนเสื่อมสาดบู้เหม็นกุยผง เหลียวเบิ่งอาภรณ์แพรก่ำดำจนฮ่ำ เหลียวเบิ่งไคลนำผ้าเหม็นคาวสาบเฮื่อ เป็นที่อโศกฮ้ายกายใกล้กลิ่นเหม็น คันไผเป็นอย่างนี้เฮียกว่าผิดครองท่านเอ๋ย เเถิงซิเป็นคนทุกข์ขาดแคนเคืองแค้น ก็อย่าทำแผนตื้นวางตนลงต่ำหลาย
ถ่อนทำให้พอเบิ่งได้ตามพื้นเพ่าโต
บางคนมีบ่อแพ้แต่ตระหนี่เหนียวตัง
ทำทรงคือคนจนเครื่องทรงของเอ้
ผิดประเพณีพื้นครองเมืองเก่าแก่
เป็นแม่เฮือนอย่างนี้บ่อจัดเข้าฝ่ายดี
เทวดาฟ้าบ่อลงมาเหลียวหล่ำ........แกล้งกล่าวติเตียนเจ้าเอย เป็นด้วย..............ต่อฝูงชาวบ้าน ตามแต่สมภารเจ้าทั้งหลายซิตกแต่งนั่นถ่อน เฮาบ่อบังคับได้หากหมายชี้ส่องทาง
บางคนใจโหตฮ้ายป้อยแส่งแข็งกระดัดจ่มยามแลงยามจายปากแข็งเสียงกล้า ยามเมื่อวาจาต้านพานหาตั้งแต่ห่า ความขี่คอกขี่ข้าจำได้โลดบลืม บางคนคึดตื้น ๆ ใจหม่อคอเบา ปองแต่นินทาเขากล่าวขวัญชาวบ้าน เกินกว่าผิดครองเฒ่าธรรมดาทางแม่น บางคนไปเที่ยวบ้านฮือนใกล้ลุกบ่อเป็น บางคนวัดบ่อใกล้ธรรมเทศไลเสีย บ่อฮุ้จักศีลธรรมโง่เมาเซ้อ เป็นคนไปตามบ้านตามถานพื้นเพ่า ความสลาดบ่อเว้าหาเข้าใส่โต บ่อได้คึดอ้าวโอ้ฮีตห่อนครองขุน สักแต่เป็นคนมาห่วมเขาซาวบ้าน บางคนใจหาญกล้ากินสุรายาฝิ่น เป็นคนปอกลอกปิ้นหญิงนี้ชั่วทรามเจ้าเอย อัน............ความดีควรประกอบ เฮาซิบนบอกชี้ฟัง............เจ้าเอย
อันหนึ่งให้เจ้าฉลาดฮู้ยาม...............อย่าได้โกธาแข็งแซ่งความคำฮ้าย อย่าได้โกธาเข่มคำเค็มป้อยด่าอย่าซิเอิ้นห่าก้อมมาเข้าสู่คิง มันจักอัปรีย์ฮ้ายทำกินบ่อเฮืองฮู่ง ฝูงหมู่ความขี่ข่าของฮ้ายอย่าจ่มหา อันว่าวาจานี้ก็มีคุณหลายอย่าง คันแม่นเว้าถืกข้อเงินแก้วซิหลั่งมา คันไผวาจาฮ้ายผีสางผีห่า ไผบ่ออยากเบิ่งหน่ากายใกล้ก็เล่าชัง ให้คะลำคำต้านอย่าพานหาแต่ห่าหลายเดอ ความขี่คอกและขี่ข่าแลงเซ้าอย่าจ่มหา มันจักพาศรีเส่าให้เซาชาอย่าด่า อย่าได้ปากกล่าวกล้าหนังหน้าให้ฮ่ำเพิง ให้คึดเถิงครองเฒ่าโบราณจังซิแม่น อย่าได้บักแบ่นหน่าหาเว้นบ่อแม่นครอง อันหนึ่งให้เจ้าฉลาดฮู้กิจประกอบการดี เถิงเวลาวันศรีให้ฮ่ำเพิงคุณแก้ว ให้เจ้าตระเตรียมไว้อัคคีไฟเทียนธูป มั้งดอกไม้ให้เก็บไว้อย่าลืม ให้คณิงคุณเฒ่าปู่ฮานเฮาสอนสั่ง เถิงเมื่อ............ค่อยยามซิเข่าบ่อนนอน ให้ค่อย.............ดูเฮือนเสียก่อน มีดและพร้าให้หาไว้สู่แนว ให้เจ้าเอามาไไว้แจบ่อนนอนข้างบ่อน ลางเทื่อเหตุฮ้ายขะโมยขึ้นลักของ จักได้ปัวะปะทาวหาข้างบ่อน คันซิเอาออกใช้ววันหน้าก็สบาย คันเจ้าเก็บของแล้วซิลีลาข้างบ่อน ให้เจ้าตักน้ำล้างตีนแล้วจึงค่อยนอน ยามเมื่อเดินไปนั้นให้เพียรเดินบาตค่อย เจ้าอย่าได้ฟังฟ้าวตีนซิต้องต่อยตำ คันว่าเก็บของแล้วยามซินอนพักผ่อน ให้เจ้าก้มกราบไว้ผัวแล้วจึงค่อยนอน กับทั้งเทียนธูปใต้คันธะชาติของหอม ให้เอาบูชาพระสู่วันอย่ามีเว้น ให้เจ้าเดินตามเส้นคองหญิงทุกอย่าง ยามเมื่อนอนเบียดข้างผัวเจ้าให้ต่ำลง อย่าได้นอนเทียมเท่าหัวเพียงผิดแบบ อย่าได้เฮ็ดเท้อเล่อหัวขึ้นเลื่อผัว ให้นอนหลุดผัวเจ้าพอประมาณคืบหนึ่ง อันนี้เป็นแบบเบี้ยงบูารณเดิมเฒ่าเก่า ขอให้เหล่าพี่น้อง.............เชื่อจำ อันหนึ่งพอเมื่อเดิ่ก ๆ ข่อขข่ออนราตรี...................
ฝูงหมู่เป็ดไก่ผู้ขักซ้ำเทื่อสาน................ .........น้องทองดี
ฮีบตื่น
ฟ้าวลุกขึ่นหุงต้ม...........อย่าได้มัวบายผ้ามาคลุมตุ้มห่อม อย่าได้จ่มฟู่ฟี่ผีฮ้ายซิแล่นตำ ทางนี้เป็นธรรมนั้นให้วันทาสาก่อน ให้นึกน้อมคุณพระเจ้าพระธรรมพร้อมพ่ำสงฆ์ ให้มีใจใสเลื่อมคณิงคุณสาก่อน หน่อยหนึ่งแล้วหาน้ำส่วยสี คันแม่นเสร็จสับแล้วให้หาฟืนไฟก่อ แม่นซิแกงและต้มก็เพียรฟ้าวฟั่งทำ
อันว่าตอนนี้เมื้อแลงนั้ให้หาพลูหมากบุหรี่ แต่งใส่กี้ไว้อ้อยซ้อยตอนเซ้าได้แต่งครัว พอเมื่อมุริโยขึ้นสายมาแดดอุ่น ฝูงหมู่สังฆเจ้าเดินเข้าขั่วขอ ให้เจ้าใจแท้ทำทนไปแน่ จังซิคือแม่บ้านตามถ่านแม่เฮือน คันว่าทานไปแล้วให้ใจใสเสมอแว่น จังซิเป็นแก่นเหง่าบุญเจ้าบ่อเสีย คันว่าถวายทานแล้วอย่าแจวไปเฮือนอื่น ให้ฮีบคืนสู่ห้องเฮือนย้าวแห่งตน พอควรแล้วตวันสายแดดแก่ ให้เจ้าจัดแต่งฟ้าวหาเข้าสู่กิน ยามเมื่อโฮมพาเข้าให้คอยผัวเสียก่อน ............แล้วเมียแก้วจึงค่อยกิน คันว่ากระบวน...........พาลาเลิก ให้เจ้าเก็บถ้วยล้างวางไว้ที่ควร .........คึดฮ่ำฮู้เกียหมู่หมูหมา เขานั้นอาศัยเฮาเพิ่งกินแลงเซ้า มันบ่อมีเฮือนย้าวอาศัยเฮาเป็นอยู่ มันหากเคยล่วงขึ้นเฮือนย้าวสู่วัน คันเฮาเอาของไว้ในครัวบ่อหัดหี่ ถ่วยแและหม้อเอาไว้บ่อดี มันหากเตื่อนสติให่ไปกินเกี้ยงอ่อยฮ่อย ติแต่หมาถ่อนฮ้ายโตเจ้าบ่อล่ำเพอ ซาติที่เปอเคอค้างกลางเฮือนหมาก็อยาก ติแต่หมาบ่อฮู้ผัดกุมฆ่าแต่หมา โตบ่อเป็นตาเลี้ยงผั่นติเตียนไปทั่ว โตบ่อฉลาดเมี้ยนโตนั้นผั่นบ่อเตียน อันว่าหมาแมวนี้ก็เป็นครูอันหนึ่ง คันผู้ใดบ่อฮู้หากดูฮ้ายแต่ฝ่ายมัน คันแม่นความจริงแท้โตเสอเพอบ่อฮู้เมื่อ รักษาของบ่อกุ้มไปกุมฆ่าแต่หมูหมา อันนี้ขอให้ภรรยาเจ้าคณิงตรองตามซ่องเบิ่งดู ทางดีว่าจังซี้ทางเจ้าว่าจังใด คันแม่นดี ๆ
แล้วให้ฟังไปดีอีกต่อ
ภายหน้ายังซิกว้างกว่าหลังเจ้าเอย
อันหนึ่งให้เจ้าคิดฮำฮู้การอยู่ครองเฮือนให้เจ้ามีเพียรอด.............แสวงเฮือนย้าว เถิงเวลาแลงซ้าวให้เพียรถูปัดกวาด อย่าให้มีฮกเฮื้อแลงเซ้าให้ล่ำแยง อย่าให้แมงมุมเข่าจองใยไปทั่ว ให้เจ้าหาไม้จิ้วรักษาไว้อย่าไล กับทองอุไหถ่วยอย่าวางปนกันข่วย ถ่วยให้อยู่แต่ถ่วยอย่าวางไว้ข่วยขีน คันว่ากินแลงแล้วให้ขัดถูล้างส่วย เก็บแมบเมี้ยนเตียนแล้งจึงค่อยไป ยามซิเอามาใช้วันหลังมันก็ง่าย บ่อควรประปล่อยไว้ให้ใบถ่วยเก่าหมอง
อันนี้ขอให้พวกพี่น้องสอดส่องตามครองเบิ่งดู คันแม่นเป็นทางดีก็จึงมันตามแท้ คันแม่นแวหนีท้างงทางธรรมอันซื่อ จึงค่อยหนีผีกเว้นวางไว้อย่าทำ อันหนึ่งยามเมื่อสามีเจ้าไปดงไปป่า ไปเที่ยวค้นหาแก้วหมู่เงิน ให้เจ้าฉลาดฮู้เพียรส่งพรเถิง ขอให้เลิง ๆ
สุขลาภรวยลื้อล้ำ
ขอให้บุญไปค่ำสามีทุกที่
ไผผู้ทำอย่างนี้ดีล้ำเลิศไตร
คันว่าผัวแก่นไท้กลับฝ่ายคืนมา
เถิงเคหาฮอดเฮือนเซายั้ง
ให้...........วาจาสร้อยชื่น
ให้เจ้าแล่นลัดต้อนเอาเข้าใส่เฮือน
ยามเมื่อมาเถิงบ้านเฮือนซานเนานั่ง
ให้เจ้าหาคุน้ำมาให้ส่วยสี
ยามเมื่อสามีเจ้าเซาแฮงพักเหนื่อ
คันว่าอาบน้ำแล้วให้หาเขาสู่กิน
อันนี้หากแม่นครองดีแท้แนวหญิงยอดยิ่ง
ไผผู้ใดก่อมกิ้งให้แพงไว้เถิงตาแท้เด้อ
อันหนนึ่งยามเมื่อวงศาเซื้อทางไกลมาฮอด
ให้เจ้าคึดสอดฮู้ต่อข้อข่าวคราว
คันว่าฮู้ข่าวแล้วให้ตกแต่งโภชนัง
ยอมาถวายหมู่วงศาเซื้อ
อย่าให้มันเสียหน้าให้หันหาฮีดฮ่อม
ให้ฮู้จักรับต้อนตามซั้นเซ่นคน
คันเขามีวัยกล้าเกินโตจักสะหน่อย
ให้ค่อยไขปากเอิ้นเขาพุ้นว่าลุงชั้นเนอ
คันเพิ่นมีวัยเฒ่าเกินเฮาหลายส่วน
ควรที่ไขปากต้านขานเอิ้นปู่ย่าตา
คันเขามีวัยน้อยภายหลังน้องนุ่ง
ควรที่ไขปากเอิ้นเขานั้นบอควร
ให้ฮู้จักคนใกล้คนไกลคนอื่น
ให้ฮู้จักพี่น้องสายแส่แห่เดียว
อย่าได้คึดโลภเลี้ยวคือดั่งลิงกัง
ให้มันเป็นคมเดียวดั่งเฮาเคยใช้..................ปลาชิ้นต่อน ให้ฮู้จักพี่น้องเฮือนใกล้ส่งเทิง ให้เจ้าฮักฮือตุ้มตอมยุ่มวงวาร ให้ฮู้จักกินทานก่อนแปลงเฮือนย้าว ให้ฮู้จักครองค้ำครองคุณครองซั่ว ฮู้ให้มันทั้วข่างทางฮ้ายอย่าบายเจ้าเอย อันหนึ่งยามเมื่อสามีเจ้าแสดงธรรมสอนสั่ง ให้เจ้าฟังอย่าดื้อถือไว้อย่าลืม ให้มีใจใสตั้งฟังคำผัวว่า ผัวนั้นเป็นผู้ฮู้ดีฮ้ายกว่าเฮา ชาติที่เป็นหญิงนี้สกุลเบายศต่ำ ๆผู้ทำโกรธกล้าเขาซิเอิ้นผู้ยังเจ้าเอย คำว่าหญิงนี้หญิงมีหลายอย่าง บ่ออาจนับอ่านได้หลายแท้แต่หญิง อันนี้เฮียมหากบรรยายให้พอหวนเห็นห่อม ครองหากเป็นสิ่งนี้ดีฮ้ายให้เบิ่งเอาเจ้าเอย อันหนึ่งเถิงเมื่อวันศีลห้าให่หาเทียนทั้งธูป คันธชาติเชื้อให้หาพร้อมอย่าลืม แล้วให้ไปหาเจ้าสังโฆทรงผนวช นบนอบนิ้วขอแก้วแก่นศีล ยามเมื่อสังโฆให้ครองศีลซี้ซ่อง ใจให้คึดล่องค่องประสงค์ตั้งจื่อจำ คันว่าฟังธรรมแล้วก็ฟังไปซื่อ ๆ ถือก็ถือให้มั่นจำได้หมมั่นทำเจ้าเอย ได้มาฟังเล่นฟังเสียงเสสียงเปล่า คันแม่นฟังบ่อฮู้บุญได้ก็บ่อหลาย การที่ฟังธรรมนี้ฟังดีจึงฉลาด ฟังโอวาทของพระพุทธเจ้าฟังแล้วเปิดบ่อเป็น บางคนมาฟังเล่นตตามธรรมเนียมของบ้านเพิ่น บ่อคึดเห็นบ่อนได้ดีฮ้ายฝ่ายพระธรรม ปล่อยจิตต์ใจไปนำเซิ้งตามอารมณ์อันบ่อแม่น คันว่าเทศน์บ่อแจ้งผัดเตียนว้ำว่าบ่อดี โตบ่อมีสติตั้งคอยจำผัดบ่อว่า มาฟังธรรมหยั่งมื้อจักบุญได้อยู่ไส
ครอบบ่อมีใจมั่นใจใสตั้งต่อนั่งยกมืออยู่จ้อก้อผัดงอเว้าตั้งแต่กัน เหลือแต่หันมาเข้าฟังธรรมผัดบ่อจื่อ บาดว่ากลับสู่บ้านเลยบ่อค้างอยู่คิง
เทื่อนี้ขอให้ฝูงเขือเจ้าฟังเอาอย่าฟังเปล่าแท้เนอ ฟังให้เข้าสู่เนื้อเขือเจ้าคู่สูโคน
จึงได้มาพานพ้อฟังธรรมทางเทื่อ อย่าให้เสียเปรียบได้ฟังแล้วให้จื่อไป .............ธรรมแท้อย่าเลยทำซิตะเลิด รักษาศีลเกิดอยู่เลื่อย ๆ ใจนั้นหากดี
ยามเมื่อฟังธรรมแล้วดีบ่อดีก็อย่าว่า
ตัวปัญญาอยู่ใกล้ ๆ
ฟังแล้วให้ฮีนตรอง
ให้ค่อยตรึกตรองค้นคลไปให้มั่นถี่
ฟังดี ๆ
หากซิฮู้พระธรรมเจ้าบ่ออยู่ไกล
อยู่ในตัวเฮาข้าตัวปัยยาบ่ออยู่อื่น
คืดให้ลงฮ่องพื้นตีแล้วหากซิเห็น
ตามกะเกณฑ์ความฮู้สัพพัญญญาณฉลาด
ตามที่ประกาศไว้พระธรรมนั่นอยู่ที่กาย
ใหขยายออกไปท่อนเป็นตอนเป็นหมวดหมู่
อินทรีย์ขันธ์ธาตุตั้งมีอยู่แล้วให้ตรองท่อนบ่อนดี ซิมาติเตียนเว้าทางสงฆ์มันบ่อแม่น แก่สารธรรมอยู่ในโตแท้ ๆ ดีฮ้ายหากแม่นเฮา ซิไปเมามัวเพี่ยนเตียนส่งมันบ่อแม่น ท่านแสดงแจ้งบ่อแพ้โตเจ้าบ่อจื่อเอง แนวฟังธรรมมาฟังเหล่นฟังไปบ่อได้จื่อ ฟังไปจนฮอดเฒ่าความฮู้ก็บ่อมี อันให้ดีจริงนั่นคนฟังต้องใจเที่ยง ฟังให้ฮู้เรื่องแจ้งจำแล้วให้ฮิ่นตรอง ฟังแล้วตรึกตรองค้นหาความจริงจึงซิถูก เอาจิตต์ใจมัดไว้ใจแจ้งหากซิมี การฟังธรรมอย่างนี้......................ฟังดี
ฟังมีบุญมีกุศลประโยชน์หลาย................... จึงว่าฟังธรรมแท้ตามกระแสพุทโธวาท หลักนักปราชญ์อยู่หว่างนี้ให้ตรองท่อนพวกหมู่เฮามื้นี้พวกหมู่เจ้าพ่อแม่ทั้งหลาย พากันมีใจใสซื่นบาลหาฮู้ พากันมาเพียรสู่ฟังกลอนเว้าอ่อน
ตรองเบิ่งเนอพวกหมู่เจ้าอย่าคืนน้านปล่อยอาย ให้มีใจหมายมุ่งกระทำตามอย่าประมาท ตามที่ประกาศไว้มานี้ตั้งแต่ธรรม บ่อแม่นคำโคลงเหล่นตามประเดนโคกป่า หรือพวกเจ้าแม่ป้าซิหาเว้าว่าจั่งใด คันมีใจสงวนสู่สรัทธาแข้งกล้ากั่น ให้หมั่นเดออย่าคร้านวิจารณ์เลื่อยอย่าลืม อย่าให้วันคืนย้ายกายไปโดยสื่อ ๆ นึกคิดไปสู่มื้อเมื่อหน้าหากซิเฮือง การที่ครองเฮือนสร้างต้องตามทางอันเฮืองฮุ่ง ฝูงหมู่หลายลูกเต้าเขาซิได้เฮ็ดนำ คำว่าธรรม ๆ
นี้หากมีมาประจำโลก
โชคเฮาหลายก็จึงซิพ้อก็จึงเห็น
อย่าพากันฟังเหล่นให้ฟังธรรมจำจื่อ
พากันฟังสู่มื้อปานนั้นก็แห่งดี
ซิได้หม้มพาตนให้สว่าง
กาลต่อไปข้างหน้าปัญยากว้างกว่าคน
บุญตนหลายเกิ่งฟ้าปางก่อนเคยกระทำ
จึงได้เห็นคำสอนหน่อโพธิญาณเจ้า
ควรที่เอาใจน้อมซอมตามให้ฮู้เรื่อง
คันว่าฮู้เรื่องแล้วให้เพียรสู่แต่งตาม แนวว่าเป็นแม่บ้านบ่อคึดอ่านศีลธรรม หัวใจดำคึมมึมบ่อห่อดีเมื้อหน้า อันว่าครองคุณข้อข่องเมียดั่งกล่าวมานี้ ให้พวกเจ้าพี่น้องทั้งค้ายฮ่ำเพิ่งเบิ่งเนอ บ่อนใหขืนขัดข้อบ่อพอใจก็อย่าจื่อ บ่อนใดผิดแบบเบื้องให้ไล่ถิ่มปล่อยเสีย อันว่าครองเมียคนดีเผิ่นบ่อปล่อยมีแต่สัตย์ ซื่อตั้งหนักแหน่นเหน่งลง แม่นซิทุกข์ล้นฟ้าก็อดสาห์เพียรถนอน เหมือนดั่งมัททีนางยอดหญิงคนฮู้ เป็นมะเหษีเชื่อเทียมองค์พระยาเวสพระพ่อเณระเทศให้พระองค์เจ้าห่างวัง นางยังติดตามห่อยขันตายบ่อได้อยู่ พระปู่ห้านใจ้ ๆ มัททีน้อยก็บ่อฟัง ยังเหล่าไปตามเจ้าสามิโกแก้วกริ่งเดินดงดั่งด้าวแถวถ่านด่านภู
อันนี้เว่าแต่เข้าครองจริงให้ผู้หญิงทั้งหลายจื่อจำเอาไว้.................หญิงแก้วแนวดีสืบต่อ ซิได้เป็นหน่อเชื้อมัททีเจ้า ซ่าลือ
จำเนอ
จำเนอเจ้าลาวกาวชาติเซ่นข่อยเอยบ่อแม่นของเว่าเหล่นคุณค่ำค่าแสน บ่อแม่นคิดกล่าวแกล้งแต้มแต่งนินทา หวังเพื่อปะระมีมุ่งส่วนบุญภายสร้อย จึงขอกลอยใจพิมพพ์เอามาจ่าย ยายออกไปสู่บ้านทานสิได้ส่วนบุญ จึงได้ลงทุนสร้างวางสมองตรองแต่ง แปลงตามความฮู้น้อยตามได้เล่าเรียน อดส่าห์เพียรแลงเซ้าตรึกตรองหาซ่อง
นอนบ่อเต็มส่วนได้ใจระห่อยฮ่ำหาฉันนี้เทียนดังแนวพานเนื้อยแสวงฮอยกวงมั่ง คันได้นั่วหมากไม้ใจขึ้นท่อภู
อันว่าโภยภัยฮ้ายทางใดบ่อเอื้ออ่าวกายวาจาใจมอบไว้พระไตรแก้วหน่วยสาม เอาพระธรรมเป็นกดกั้งกำแพงวังรักษาราช เกิดมาในชาตินี้ซิขอซ่นเพิ่งธรรมเจ้าเอย ไผผู้ได้แก้วหน่อธรรมดวงนี้ อย่าเสียดาย............เอามาไว้ ยามเมื่อกาลไปหน้ามีเวลาซิได้อ่าน ซิได้นอนอ่านเหล่นเห็นแล้วให้ฮ่ำเพิง
เทื่อนี้ฉันเอวังไว้ไผมาฟังให้ฟ้าวจื่อเอาเนอ เจ้าอย่าฟ้าวด่วนดื้นให้ถือท่อนบ่อนดี ขอให้คุณลุงเจ้าคุณอาป้าแม่ ให้คึกแผ่ส่วนให้บุญค่ำผู้แต่งธรรมแน่เนอ อันว่าคำทุกข์ไฮ่ไข่ป่วยสังขาร อย่าได้มีมาพานให้อยู่เย็นหายฮ้อน
อันวาคำสอนข่อยให้คนชมเท่าชั่ว
สาสนายังเที่ยงตั้งจีวังหมั่นชั่วใดก็ดี
ขอให้คำสอนยังชั่วกาลนาล่ำ
ไผผู้ฟังคำข้ากลอนแถลงแต้มแต่งมานี้
ขอให้ท่านผู้นั้นยืนมั่นหนื่นปี
ปริโยลงหนี่ครองเมียไว้ก่อน
กลอนผู้สาวส่ำน้อยมีห่อยอยู่หลัง
วันนี้จวนเวลาแล้วสมองตันตื้นติ่ว
ปวดศีร์ษะลิ้ว ๆ ก็ทังซ้ำค่ำคืน คันซิดนดันละคลไปย้ายบ่อค่อง เป็นมะล่องต่องต้อยก็ทั้งซ้ำเมื่อยมือ คือซิเซาเสียแหล่ววันลุนจึงซิต่อ เห็นซิลอบ่อได้วางไว้พักแฮงเจ้าเอยฯ
บัดนี้สพพกอดเกี้ยวเกะเกี่ยวกลอนแถลง ได้แปลงครองสาวกล่าวไปทางหน้า ...............เจ้าทั้งหลายเกิดใหม่ พากันปะปล่อยไว้ครองฮู้บ่อเหลียว อันหนึ่งคันไผเป็นสาวสร้างกลางเฮือนกับพ่อแม่ อย่าคึดหาแต่โก้ความเอ้ให้เบิ่งโต ให้เจ้าฉลาดล้ำกิจประกอบการงาน ตามประเพณีสาวเฒ่าแก่เฮายกย่อง ตามธรรมนองครองบ้านโบราณปางปู่ผู้เพิ่นสอนสั่งไว้ปวงไท้ให้จื่อจำ ยามเมื่อเป็นสาวขึ้นรักษาตนสงวนเพศดีเนอ ให้มันปอดอ้อยซ้อยคือแก้วหน่วยมณี เพิ่นว่าหญิงสาวนี้คนดีหายาก ผู้ที่ปอดอ้อยซ้อยมีน้อยบ่อหลายว่านา อันที่ฬโลเหล่นแนวหญิงใจหม่อ มันหากมีบ่อแพ้เต็มบ้านสู่แดน บ่อแม่นคึดกล่าวแกล้งซิดูถูกฝูงสาว ตามที่เคยเห็นมาก็หากเป็น......นั่น
อันว่าแนวคนฮู้มีศีลสัตย์ซื่อขอนับถือ.............ไว้ส่วนสูง เกินเฮาเกรงขามย้านแนว................. ไผบ่อดูถูกได้ลวนลึ่งล่วงเกินเจ้าเอย คนที่ฮู้เป็นคนฮู้ฟังคำสอนง่าย ขอเป็นสายชาติชั้นพันธ์เชื่อหน่อแนว แม้นซิจนจรฮ้ายปานใดก็บ่อว่า คันแมนแนวหยาบช้าให้ขอเว้นอย่าเห็น อันที่แนวคนอื้อมึมทึนสอนยาก แม่นซิเกิดห่วมท้องของข้าบ่อนับเอา ฟังเนอสีสะเลาเนื้อสาวฮามสมัยใหม่ เจ้าหากใหญ่ขึ้นแล้วตุมตั้งตึ่งเต็ม อันว่าดีชั่วฮ้ายผลเหตุแนวใด เจ้าก็คงเคยเห็นใหญ่มาปานนี้ คันว่าเป็นสาวแล้วครองสาวให้เหลียวเบิ่ง ให้เป็นสาวฮีดบ้านสาวเข้าใส่ทาง อย่าเป็นสาวฮ้าง ๆ สาวห่างบ่อมีสัก สาวบ่อมีราคาเพิ่นซินินทาท้วง ให้เป็นสาวศรีบ้านกินทานเว้าม่วน ๆ ให้ชาวบ้านเพิ่งย่องเอาเยี่ยงอย่างนำ ให้เป็นสาวผู้ฮู้สัตย์ซื่อถือศีล ให้สาวกินสาวทานอ่านครองเมืองฟ้า
ให้เจ้าสาวทางขึ้นเมืองสวรรค์ชั้นสี่พุ้นเนอ ให้เป็นสาวสืบหน้าสาวค่ำแม่เฮือน อย่าได้เซือนแซเหล่นนอนเวนซุ่มซู่ ให้เป็นสาวชื่อสร้อยสาวผู้ฮู้ผู้งาม อย่าซิเป็นสาวศร้าสาวเนาแนวเหม็น ให้เป็นสาวชายโฮมชื่นชมเฮาช้อน อย่าได้เป็นสาวเก้เกเรโลภหล่าย สาวบ่ออายเพื่อนบ้านสาวนั้นอย่านำ สาวบ่อคลำเบิ่งท้องเห็นแต่ความสนุก เขาซินินทาทักกล่าวขวัญทังค้าย สายแวนี้เพิ่นว่าสาวขายหน้าเป็นสาวสักแต่ชื่อ บ้านเพิ่นลือตึ้ง ๆ อึงเท่าทั่วแดน บางแอะแอ่นฟ้อนเหาะห่อนโลเล ซื่อว่าแนวเสเพเที่ยวเฮตามบ้าน ฝูงหมู่นงคานน้อยคนดีอย่าเอาอย่าง
ให้เจ้าตกแต่งสร้างคุณแก้วแก่นธรรมนั่นถ่อน ให้เจ้านำฮีดบ้านครองปราชญ์บัณฑิต ให้รักษาครองคุณประโยชน์ยาวตรางกว้าง ให้เป็นสาวคูณบ้านศีลทานเพียรแต่ง ให้เจ้าฉลาดล่ำมาเข้าวัดวา คันว่าสาวไปเข้าอารามเมเททอด ใจให้ปอดอ้อยซ้อยประสงค์ตั้งต่อบุญแท้เนอ อย่าได้มีใจเลี้ยวหมายปองเป็นเลส อย่าคึดสาวแผ่ผ้าเหลืองล่ำบาปซิกิน ยามเมื่อสังโฆเจ้ามาจาต้านต่อ คันเพิ่นสอนสั่งข้อธรรมพระเจ้าให้จือเอา
คันเพิ่นเว้ากายเกี้ยวผิดฮ่อมศีลธรรมอย่าได้เอาหูฟังนั่งคุยน้ำแท้ มันซิพาเพม้างเลยธรรมพุทโธวาท อย่าได้บังอาจฮ้ายขืนดื้อล้วงเกินแท้เนอ แนวว่าเป็นสงฆ์สร้างทรงธรรมจึงซิแม่น สงฆ์บ่อสมแผ่นผ้าซิพาม้างศาสนา ฝูงหมู่มาณิกาน้อยให้ใจจริงเด็ดดิ่งแท้เนอ ให้เป็นสาวมิ่งบ้านสาวขึ้นฝั่งนิพพาน อันหนึ่งยามเมื่ออยู่แห่งห้องบ้านชองเฮือนซาน ให้จัดการตามครองตำทอไหมด้าย ยามเมื่อมีลีลาย้ายไปมาให้เข้าท่า กิริยาเที่ยงตึ้งคำเว้าให้ถ่อมโต อันว่ากิจเวียกบ้านการช่างฝีมือ ให้เจ้าปือลือหัดฮ่ำเฮียนเอาไว้ บ้านเพิ่นนิยมใช้แนวใดให้ฟ้าวแต่ง เขาเป็นคนเฮ็ดได้ภายเจ้าก็แม่นคน อันหนึ่งยามเมื่อทำการค้างกลางคืนสอดแส่ว ฝูงหมู่ชายหนุ่มน้อยซิมาเหล่นนั่งนำ ให้เจ้าทำเพศเพียงคมเคี่ยมสมสัก ยามซิไปมาลุกให้ระวังมือเท้า ยามเมื่อเขาจาต้านคำเสน่ห์เล่ห์เหลี่ยมมานั่น ให้เจ้าแปลงวาทเว้าคำระห่อยม่วนหู ยามเขาพาทีต้านคำหวานให้เจ้าป่อนไปเนอ
มักบ่อมักก็ให้เว้าตามเรื่องบ่าวสาว คันเฮาวาจาต้านคำแข็งเขาซิด่า เขาซิหาไม้ค้อนมาถิ่มขว่างหัว คันเขาเป็นผู้ฮู้แนวปราชญ์บัณฑิต ให้เจ้ามีปัญญากล่าวจาตามชั้น ให้เจ้าตักขันธ์น้ำภูพันธ์สาดเสื่อ ให้ฉลาดรับต้อนตามชั้นเซ่นคน
ยามเพิ่นวาจาเว้าขันเอาอย่าฟ้าวเชือหลายเนอ ลางเทื่อถูกลูกล่อซิเสียแต้มต่ำเขา อันว่ามายาล่อคนชายล้านเหลี่ยว คันบ่อได้โอ้โบ้ศาแล้วอย่ายอม ผู้หญิงเขา
ตัวะเหล่นเห็นมาคู่สู่แห่ง มดแดงตกน้ำอ้อยตายถิ่มนับบ่อไหว
อันหนึ่งให้ช่างอยู่ช่างบอนอยางเหาะหอนยามแลง ให้คึดแพงคีงตนดั่งตาสองก้ำ บ่อแม่นอาหารเข้าอดเอาบ่อมีจ่อย อย่าได้คึดถ่อยฮ้ายวิขายหน้าชัวตาย คันไผแพงกายไว้ในส่วนบริสุทธิ์ ฝูงหมู่เทพาผายล่ำแลแลงเช้า อันหนึ่งยามเมื่อปากกล่าวต้านกับแม่ดารา อย่าได้วาจาแข็งกล่าวเชิงดูฮ้าย แม่นว่ามารดาเจ้าโกรธาเอิ้นด่าก็ดี เจ้าอย่าได้โกรธกล้าแข็งเข่มต่อเถียง ให้คึดหาคำฮ้ายภายโตเสียก่อน พ่อแม่เพิ่นด่าเจ้าก็หวังให้ฮิ่นตรอง หวังว่าบุตรีฮู้เป็นคนนำเพิ่น ความพ่อแม่ว่าให้บ่อควรแค้นโกรธเคือง เพิ่นนั้นฮักลูกเต้าก็ปุนเปรียบดวงตา เถิงซิมีวาจาด่าเชิงคำฮ้าย เพินหากหมายดีด้วยดอมเฮเจิงด่า ความปากว่าบ่อแพ้ใจนั้นหากบ่อนำ ยามเมื่อมีกรรมต้องเจ็นเป็นไข้ป่วย เพิ่นบ่อปะปล่อยถิ่มเฮาได้ท่อเม็ดงา
อันหนึ่งคันเฮาเป็นคนฮู้คนดีเพิ่นซิว่าเฮาลือ ติแต่เฮาหากดื้อบ่อคือบ้านหมุ่เขา เพิ่นจึงได้กล่าวเว่าเช้าค่ำยามแลง อยากให้เฮาเป็นคนผู้ดีนำบ้าน อันหนึ่งการก่อสร้างฮีตห่อมครองบุญ ให้เจ้าลงทุนทานหว่านฝังเอาไว้ ทานเมื่อโตยังน้อยผลาแฮงล่ำยิ่ง ยามเมื่อเฮาแก่เฒ่าผลาน้อยบ่อหลาย คือดังแนวคนเฒ่าทำการหล้าง่าย บ่อคือคนหนุ่มแหน่นแฮงล่ำลื่อโต อันหนึ่งอย่าได้ประมาทม้างปะปล่อยวันคืนแท้เนอ อันว่าศีลทางธรรมให้ก่อแปลงไปเลื่อย อย่าซิรอวันหน้าคอยทานมื้อใหม่ ความเจ็บตายป่วยไข้บ่อรอรั่งต่อไผ บ่อได้นิยมแท้ความตายของโลก บ่อว่าเด็กเล็กน้อยคนเฒ่าก็ดังกัน
บางคนตายแต่เมื่อคราวยังน้อยเป็นสาวเป็นบ่าว
คันว่าบุญบ่อสร้างก็ตายครุ้งแผ่นดินเจ้าเอย
เทื่อนี้พวกเจ้ายังหนุ่มน้อยอย่าได้ปล่อยครองบุญ ให้ค่อยอดสาห์เพียรเพิ่นบุญคุณแก้ว ยามเมื่อมรณาเมี้ยนตายไปซิได้เพิ่ง อย่าได้มัวแต่เซิ้งให้เพียรสร้างสืบไป ให้เจ้าคึดฮ่ำฮู้สร้างก่อกองบุญ ซิได้เป็นทุนทางชีวิตซิมาภายสร้อย อันหนึ่งยามเมื่อพาทีต้านให้ดูฐานเขาก่อน อย่าได้เว่าโหดฮ้ายให้จาเว้าบ่อควร ให้สงวนไว้ครองคุณคนฉลาด
ฝูงหมู่นักปราชญ์เจ้าซิยอย่องว่างามเจ้าเอย เถิงซิทุกข์ยากแค้นก็บ่อว่าคนจน แสนซิดำปานกาก็ว่างามควรย่อง อันหนึ่งให้ค่อยจำเอาไว้กระทำไปอย่าประมาท ฝูงหมู่สาวแก่เฒากลางบ้านก็ดังกัน ให้ค่อยหันหาห่องครองธรรมทางแม่น อย่าได้แหนะแห่นห่าวรังร้าวบ่อดี ให้ค่อยขันตีตั้งระวังคิงคมเคี่ยม หาจักได้คู่ซ้อนตามเจ้าปราถนา ซาติที่ทองคำนี้ของดีไผบ่อหน่าย มีแต่บายขอดผ้าซิแพงไว้ใส่ถง กับทั้งสาวแม่หม้ายผัวตายหนีจาก คันว่ามีลูกน้อยให้เพียรเลี้ยงอย่าไล อย่าได้ฮนฮ้อนอนาทรนำเวียก
กรรมหากตกแต่งตั้งมีแล้วให้ค่อยเพียรเจ้าเอย ตามที่เฮาไขข้อยยอก้อนซี้บอกมานี้ ให้พวกเจ้าพี่น้องยอขึ้นอ่านอม หากแม่นครองดีแท้ธรรมทางปวงปราชญ์ เเพิ่นประกาศว่าไว้เฮาได้ต่อมาเจ้าเอย
ฟังเยอนุนาฎเนื้อน้อยหนุ่มภายหลังเฮียมเฮย
ตามเฮาเเททานผายกล่าวมาทางต้น
ให้เจ้าสนใจสู่วิมดูดมดูดเบิ่งเนอ
อย่าได้เบิดเท่อเล่อหันหน้าหน่ายหนี
ธรรมเพินดีเอาไว้เป็นกลอนให้อมอ่าน
บ่อนใดยังบ่อฮู้ให้สูเจ้าเล่าเรียน
อันว่าปีเดือนด้าวคราวคืนเลยล่วงไปนั้น
มันบ่อล่วงแต่มื้อสังขารเจ้าล่วงนำ
ให่ฮีบหาคำฮุ้หาคูสสอนสั่ง
กำลังโตหนุ่มน้อยกาลหน้าซิฮุ่งเฮือง
บัดนี้เดือนหกขึ้นเทศกาลปีใหม่มาแหล่ว
ซิอวยพรส่งให้ปวงไท้ให้ฮับพรพี่เนอ
อันหนึ่งให้เจ้าสลาดล้ำลือหล่ำเกยรติ์ไกล
มมมีใจใสในธรรมให้อยู่ยื่นยาวหมั่น
ให้พากันลงเล่นตามธรรมทุกเซ้าค่ำให้เจ้าสุขอยู่ล้ำเขญฮ้ายอย่ามี ให่ฤทธีแข็งก้าอย่ามีมารมาผ่า ให้เจ้าสุขประเสริฐล้นจนฮ้ายอย่าเบียน ให้เจ้าเฮืองศรีขึ้นกาลซิมาอย่าตกต่ำ คำที่คมเคียดค่อยหงำไว้ให้เล่าลืม ให้เจ้าสามัคคีหม้นพงษ์พันธ์ฮักห่อ ความบ่อดีความขี่ค้านให้ไลถี่มอย่าถือ ไผผู้เป็นกะยือไข้ไอยามแรงปวดขม่อม
ความเจ็บหัวแลปวดท้องให้หายเสี่ยงเสื่อมสูญ ด้วยเดชบุญสมสร้างมาฟังธรรมยามมื้อค่ำ บาปเวรกรรมอย่าได้มาเล่นต้องให้สูญสิ้นเสื่อมไป ฝูงหมู่โภยภัยเว้นให้นอนเย็นยื่ยยิ่ง สัพสิ่งศีลทรัพย์สร้อยให้ไหลล้นหลั่งมา ฝูงหมู่ปาปังฮ้ายเวรกรรมแต่ปางก่อน อย่าได้มาล่วงต้องให้ไกลเว้นหมู่เวร ความเจ็บความเป็นไข้เป็นโรคาพยาธิใหญ่ อย่าได้บังเกิดต้องให้บุญค่ำเหลี่ยมงำ ขอให้คุณพระธรรมเจ้าทั้งหลายแปดหมื่น มาประสิทธิ์ประสานกั้งกันไว้อย่าไลแท้เนอ ขอให้สุขใสเหลื่อมในธรรมเท่าชั่ว ไผผู้ฟังอยู่หนี่ให่บุญค่ำซ่อยซู ให้เจ้าอธิฐานตั้งหมายพระธรรมเป็นที่เพิ่งไว้เดอ ของประเสริฐในโลกกว้างหากมีแท้ตั้งแต่ธรรมเจ้าเอย เทื่อนี้กลอนประพันธ์ข่าสีมาลาซิได้ตาว ครองผู่สาวซิได้หยุดอยู่ยั้งฟังแล้วให้ฮํ่าเพิง คันเจ้าฟังไปแล้วให่ทําตามอย่าประมาท อย่าได้กังกาดโก้เกินข่อลื่นครอง ยุติกาลงไว้ครองผู้สาวขึ้นใหม่ไผได้มาพบพ้อให่ยอไว้ที่สู่งเจ้าเอย สุดที่โฮยแฮงแล้วซิลาลงเสียก่อน พักผ่อนคราวเล็กน้อยควรแล้วซิต่อไปเจ้าเอย
บัดนี้เฮาจักบัณฑิตย์ตั้งสอนซายลองเบิ่งก่อนเนอ อันซิดีและฮ้ายภายหน้าให้ค่อยซอม เทื่อนี้เฮาจักตามข้อครองผู้ซายสืบต่อ ให้พวกชาวพ่อบ้านเห็นฮู้ฮ่อมทาง บ่อแม่นโอ้อวดอ้างซิย่องว่าโตดี ไผผู้เป็นเมธีม์ได้ฮ่ำเฮียนเห็นฮอู้ ให่อิดูตนข้ามาเห็นให้แต้มตื่นแน่เนอ ไผผูฮู้ลื่นเห็นแล้วอย่ากล่าวเตียน การเฮาเพียรสอนชี้ก็หวังดีดอมหมู่ สอนพวกยังบ่อฮู้คนตู้ป่าดง สอนพวกคนชาวบ้านการเรียนบ่อได้ผ่าน พวกทิตย์จารย์ผู้ฮู้ดีแล้วข่อยบ่อเตียน พวกที่เปรียญล้ำเรียนธรรมข่าบ่อว่า สอนแต่ซายซั่วซ้าเซ้อตื่มซวย ให้เขาฮู้ฮ่อมเบื้องในระเบียบครองตน พอได้เป็นหนทางท่องเที่ยวเมือหน้า
คันว่าเป็นผัวแล้วครองผัวให้เจ้าเบิ้งเอาเนอ คันแม่นครองบ่อฮู้ซิดีได้บ่อนใด
เฮียมจักไขไปหน้าถ้าฟังเนอพวกท่านคันพวกท่านฮู้แล้ว ให้เพียรมั่นหมั่นทำ จังซิมีบุญค้ำนำซูยู้ส่ง ซิได้เป็นมิ่งต้นผัวแก้วแห่งเมีย ธรรมของสามีนั้นรวมกันมี 5
อย่าง แต่ละข้อโดยย่อบ่อหลาย เฮียมจักอธิบายร่วมรวมกันติดต่อ จักได้เว้ารวบข้อให้เป็นบั้นบ่อบเดียว ไผผู้เป็นซายสร้างครองเรือนหวังประโยชน์ ให้ฮู้จักฮีดเค้าโบราณเฒ่าหล่าวสอน ฝูงหมู่โปหวยเบี้ยทางเสียอย่าประกอบ ชื่อว่าการละเล่นเสียได้อย่าห่วงมัน ให้ฮู้จักคราวกว้างกาลไกลโดยละเอียด อย่าได้เห็นหม่อตื้นกาลใกล้ท่อเม็ดงา ให้ฮู้จักผลได้ผลเสียผลเน่า ฝูงหมู่ไพ้และหล้าให้เซาเว้นอย่าทำ อันว่าการพนันนี้ของอัปปรีย์จัญไรใหญ่ ทางหลวงเพิ่นก็ห้ามทางพระเจ้าก็กล่าวเตือน คันว่าหลวงจับได้ก็เสียเงินขีขข่วย บ่อใใส่เสียท่อนั้นซ้ำเสียหน้าตื่มนำ คันว่าในธรรมเจ้าองค์พุทโธแยงโลก จักได้ตกจุ่มพื้นในหม้อแผ่นแดง มันบ่อดีนะเจ้าการพนันเหล่นทั่ว มีแต่ซวยอ้อยต้อยบ่อควรเหล่นแม่มัน คันไผยังขืนดื้อบ่อถือครองฮีตเก่าได้ แต่ไปเที่ยวเหล่นกานย้าวบ่อกระทำ บ่อฮู้จักการบ้านการนาการไฮ่ ฮู้แต่บ่อนจั่วไพ้ไผซิย้องว่าดี ขนแต่อัปปรีย์ฮ้ายมาเฮือนบ่อได้ขาด หาฉลาดบ่อได้ผัดใจกล้าข่มเมีย ทางโตเสียปานขี่ผัดติเตียนว่าเมียจ่ม โทษทางโตบ่อฮู้ดูฮ้ายแต่ฝ่ายเขา การทำมาหากินบ่อคึดเว้าปะป่อยวางเสีย บ่อฮู้จักครองผัวครองเมียผัดว่าโตคนฮู้ เอาแต่มุทถูดื้อถือไปางบ่อแม่น บาปบุญคุณโทษเว้นบ่อเหลียวหน้าหล่ำแยง ฮุ่งค่ำเช้าบ่อฮู้ฮ่ำธรรมโม บ่อฮู้จักกินทานก่อแปลงเฮือนย้าว ทาวแต่หาทางเหล่นเป็นนักเลงโรงบ่อน คันเมียสอนกล่าวห้าผัดใจกล้าด่าตี ซายใดเป็นสันนี้เต็มทีบ่อประเสริฐ เกิดมาเสียชาติช้ำบ่อสมพื้นลูกผู้ซายท่านเอ๋ย อันว่าการพนันนี้มันอัปปรีย์หลายอย่าง อย่าได้ไปเที่ยวกั้วให้เมียเจ้าด่านำ เพิ่นว่าเงินคำแก้วหามาทางบ่อแม่น แสนซิไปก่อสร้างบุญได้ก็บ่อหลายว่านา มีแต่กินฉิบหายซ้ำไผผืนทำบ่อเฮืองฮุ่ง เงินที่เหล่นโบกได้เงินฮ้อนบ่ออุ่นถงเจ้าเอ๋ย ทำให้เป็นคนแก้เพพังไปทั่ว บ่ห่งเสียผัดแห่งวุ้นตาขึ้นสู่สมอง ลามไปเถิงของใช้อาจทำไปทั่ว แม่นว่ามีเครื่องเอ้สายสร้อยก็บ่อยัง พาให้รุงรังฮ้อนเรรวนเกินซั่ว หมายแก้ตัวจึงเหล่นผัดเสียซ้ำตื่มลง คันว่าเสียวันนี้วันหลังผัดเอาอีก นึกว่าโตซิได้ก็เลยเหล่นบ่อลอ จนว่าเหมิดข่อหล่อของคาคิงจึ่งฮู้เมื่อ คันว่าเสียโบกแล้วทางท้องผัดเล่ากวน ซวนให้เป็นคนกล้าหาขะโมยของท่าน คันว่าลักได้แล้วผัดมาเหล่นต่อไป มันบ่อมีรายได้การพนันคีกคู่ท่านเอ๋ย กับทั้งหมู่ถั่วโพ้ก็โดยด้ามดั่งกัน ถ้าไผมัวเพลินเหล่นหันเคมนบ่อฮู้เมื่อ เสียห่าเล็กเสียห่าน้อยหลายครั้งหากค่อยจน อันนี้เป็นผลฮ้ายทางอะบายพระเจ้ากล่าว พวกเฮาควรคึดฮู้บ่อควรเหล่นต่อไป ท่านเอ๋ย
คันว่าเสียเงินแล้วทางเมียเจ้าผัดจ่ม
คันว่าเมียจ่มให้ผัดใจฮ้ายบ่อดี
จั่งแม่นอัปปรีย์แท้ฮีบเซาเนอพวกท่าน
อย่าได้คึดอ่านเหล่นผลฮ้ายซิก่ายมา
คันซิพรรณนาเว้าการพนันเกินว่าซั่ว
มีโทษนับบ่อถ้วนให้ควรย้านก็จึงดี
โทษเหล่นการพนันนี้บาลีไขมี่
6 อย่าง อันนี้เพิ่นกล่าวห้ามโดดยย่อบ่อยาว
อันหนึ่งให้ค่อยคึดฮ่ำฮู้จดจื่อฟังจำแน่เดอ ทางใดเป็นทางธรรมจึงค่อยทำไปหน้า อันนี้เฮาหากจาในห้องครองบ่อดีให้คิดฮ่ำ อย่าได้เฮ็ดอื้อตื้อคือซิดื้ออยู่บ่เซาเจ้าเอยฯ
ฟังเดอสัปปุริโสเชื่อชายชะโนลากกระเตี่ยว
อย่าได้เที่ยวแต่เหล่นเวนซิเกี้ยวทับคอ
ทางใดมีคุณค่ำให้ทำตามอย่าประมาท คําที่นักปราชญ์ฮู้สอนไว้ให้ฮํ่าเพิง
เพิ่นนั่นเป็นคนเฒ่าเห็นมาหลายท่า
ผิดถูกฮู้ดีฮ้ายสู่ประการ
เพิ่นจึงได้กล่าวต้านสอนสั่งปวงเฮา
ให้ค่อนเอวหูฟังฮิ่นตรองนำก้น
อย่าได้เป็นคนดื้อถือดีอวดเก่ง
คันบ่อเหาะขึ้นฟ้าไปได้อย่าว่าโต
ให้เจ้าคึดอ่าวโอ้ฮีตห่อมบัณฑิต
อย่าได้เป็นซายเซชาติซนโจรฮ้าย
อันว่าอุบายข้อครองคุณเฒ่าแก่
เฮาซิไไขกล่าวชี้เมื่อหน้าต่อไปเจ้าเอ๋ย
อันหนึ่งให้ฮู้จักคุณค่ำภรรยาเจ้าแน่
ให้ฮู้จักแม่เฒ่าทั้งซื้อพ่อตา
อย่าได้คึดหยาบซ้าล่ำล่วงเกินความ
ให้ฮู้จักยำเกรงอย่าลวนลวงลึ้ง
บางคนเป็นเขยเข้า 3 วันบ่อทันเก่า
ตีตะหมาดนั่งเว้าหัวเท่าพ่อตา
พิดจรรยาคนฮู้ทางดดีอันแม่น บางคนต่อยพ่อเฒ่าแนวนั้นก็เหล่ามี บางคนเป็นเขยเข้าบ่อทันโดนอยากมีส่วน คึดอยากมีโอ้โป้คอยถ้าแต่ซิหนี ยามเมื่อหาเงินได้แดงไพรบ่อจับจ่าย บ่อฮู้จักแบ่งปั้นปันให้พ่อเมีย บางคน
เวียกบ่อเว้าเมาแต่การพะนัน
คอยแต่กินกับนอนปล่อยวันคืนมื้อ
มันบ่อปือลือสร้างนาสวนดอมเเพิน
เพลินแต่การจั่วไพ้นาฮั้วบ่อฟัน
บางคนกินแต่เหล้าบ่อฮู้ช่วงพอยาม
บ่อหัวซางานการปล่อยวางเวนไว้
บางคนใจขี่คร้านมักง่ายนอนเวน
ทำเป็นไปนาสวนหากบ่อมีทางได้
บางคนใจโลภเลี้ยงหาแต่ขะโมยของ
บางคนจองหองมุดบ่อเกรงลุงป้า
ยามเมื่อโกรธาฮ้ายลามไปเถิงพ่อ บางคนดูถูกเหล่นเสมือนด้ามเสี่ยวมัน ฝูงหมู่ลุงอาน้องของเมียบ่อยำหย่อน บ่อฮู้จักนบน้อมลวนลุ้งขู่เขน เหมือนดังเป็นนายใช้วางภูมิปานพ่อ คือดังเป็นพ่อเฒ่าความเว้าแห่งมัน บางคนพ่อเฒ่าฮ้ายคอยแต่ตอบเถียงคำ บ่อมีความเกรงขามซิหย่อนยอมของ้อ บางคนมีเงินใช้ใจโตโอ้โอ่ง พี่น้องใกล้บ่อได้กลัวย้านซิแก่มกิน ทุนพ่อตาแม่ยายให้ปันไปบ่อเอื้ออ่าว อวดว่าโตโอ้โป้บ่อของ้อพ่อตา บางคนคึดโลภเลี้ยวขะโมยสิ่งของเฮือน เป็นมะแลแซซำคึดเอาอำใช้ บางคนกิจการสร้างจักสานบ่อเตี้ยงต่อ บางคนโลดบ่อฮู้ทำได้ก็บ่อเป็น บางคนดินดายดู้บ่อฮู้ห่อมจรรยา ยามซิไปมาเดินย่างเฮือนซานย้าว บ่อฮู้จักเกรงเฒ่าตานายคนใหญ่ เดินสาดไปใกล้ ๆ ตรงหน้าพ่อตา
บ่อมีคารวะน้อมหีนะโหตซายทราม
สมบัติแนวคนดีบ่อมีติดเนื้อ
เสียสกุลลุนหญ้าบ่อสมชายสักใหญ่
บางคนได้แต่เว้าการบ้านบ่อทำ
เกินว่ามีหลายชั้นหลายชายนับบ่อข่วยท่านเอย ลูกเขยขายพ่อเฒ่าคำนี้ออกซิจริง ตามเฮาหลิงซอมพ้อเห็นมาออกซิแม่น บ่อได้แกล้งกล่าวเว้าเห็นแล้วจึงว่าเป็น การประพฤติอย่างนี้ผิดระเบียบทางดีท่านเอย ตามประเพณีเฮาเพิ่นบ่อสอนทางนั่น ให้พากันหวนฮู้ตามคองฮีตห่อม คันว่ามีพี่น้องให้หอมหุ่งเพิ่งกัน ให้ฮู้จักลุงป้าวงศาเฒ่าแก่ ให้นับถือแม่เฒ่าเสมอด้ามแม่คิง พวกที่เป็นแนวน้องของเมียอย่าได้ด่า ว่ากล่าวเหล่น ๆ ถานเย้าหยอกไย
ยามเมื่อโฮมพาเข้าแลงงายอย่ามักง่าย
บางคนตีตะหมาดล้ำแนวนั่นอย่าทำ
มันซิขวางตาเฒ่าคือเฮาคนป่า
คือบ่อฮู้ฮีตข้อกอเค้าฝ่ายดี
เกิดเป็นคนกินเข้านำเขาให้สอดว่อง
ครองคนให้ฮ่ำฮู้คือบ้านหมู่เขา
เกิดเป็นคนกินเข้าสองขาย่องแย่ง
คันบ่อตามฮีตบ้านเขาซิเนว่าลิง
อันหนึ่งให้เจ้าตกแต่งสร้าตามฮีตครองเมือง
อย่าให้เคืองเมียขวัญเครื่องเฮือนของใช้
ของที่พอทำได้ปุงเซอด้งจ่อ
ทังฟืนตองฮั้วบ้านควรให้หล่ำแล ยามเมื่อกลับจากด้าวไปป่ามาเมือง คันบ่อมีหลัวฟืนให้ท่านเอามาพร้อม อย่าให้เมียแพงฮ้อนยามหุงต้มอ่อม คึดให้มันอ้อมค้อมจึงสมชั้นเซ่นซาย คันว่าขึ้นโคกกว้างให้คึดห่วงความกิน เห็นหมู่แนวนำผักให้ม้วนลงถงเป็น คันว่ามาเถิงบ้านเฮือนชานยามค่ำ ฝูงหมู่เมียลูกเต้าซิครองถ้าอับถง อันนี้เป็นครองเค้าคนนาหมาเฒ่า ครองผู้เฒ่ากล่าวต้านสอนไว้แต่ประฐม อันหนึ่งคึดกว้าง ๆ ใจท่อปัตถพีพุ่นเนอ เกิดมาเป็นคนชายให้ฮ่ำเพิงหลายชั้น เป็นชายครองเฮือนสร้างให้หาทางล้านส่อง มีญาติพี่น้องขวาซ้ายให้หมั่นหยาม คันว่ามีเงินขึ้นอย่าลืมพงษ์พันธ์เพ่า คันเขาทุกข์ยากไฮ้ก็ควรให้ไถ่ยืม ลางเทื่อเฮาจนไฮ้จรมาซิได้เพิ่งเขานา ลางเทื่อเจ็บป่วยไข้ยังซิได้ข่าวถาม อันว่าแนวนามนี้คนดีบ่อปะปล่อย มีแต่คิดโอบอุ้มตระกูลให้
ฮุ่งเฮือง
หมายประเทืองวงษ์เชื่อเคลือเดียวบ่อดูหมิ่น ได้กินปลาแลชิ้นให้ยายบ้านเพื่อนฝูง คึดแต่บำรลงไว้คราวไกลกว้างแผ่ เพิ่นบ่อคึดข่อหล่อคือไม้ท่อนฟืน บางคนเป็นชายค้านหาคุยตั้งแต่หมู่ กิจการบ่ออ่าวเอื้อกินย้อนเพิ่งเมีย
อันหนึ่งให้เจ้าคึดฮ่ำฮู้ในหมู่กิจการท่านเอย ชายให้เป็นชายชาญอย่าได้เป็นชายคร้าน คันว่าเป็นชายแล้วครองชายให้เหลียวเบิ่ง ซายให้
ซายออกหน้าอย่านำก้นผู้หญิง ให้ฮู้จักกาลกว้างกินทานตักบาตร์ ให้ฉลาดฮ่ำฮู้เสบียงค่ำเมื่อตาย ยามเมื่อแลงงายให้สอนเมียทั้งลูก ให้เขาฮู้ฮีตบ้านกรสร้างก่อแปลง ลางเทื่อเมียแพงไหว้เวลานอนเข้าบ่อน พรก็ใหฮ่ำฮู้อวยให้แก่เขา อันหนึ่งให้เจ้าคึดผีกเว้นก้ำฝ่ายการพนันแท้เนอ อย่าได้ไปพัวพันธ์ซิจุ่มจมเมื่อหน้า ให้ค่อยอดสาห์สู่กระทำสวนฮั้วไฮ่ไปเนอ สวนก็ให้สวนแท้ ๆ เขือแข็งให้หว่านลง คันเจ้าทำสวนไว้ให้เพียรไปเอาหุ่น คันเจ้าปะปล่อยไว้ผลได้บ่อหลาย อันว่างัวควายนั้นอันตรายฮั่วไฮ่ คันเฮาบ่อล้อมฮั้วมันซิเข้าหยำของ ให้คึดปุนปองฮั้วระวังงัวถ้วนถี่ ยามมีผลจั่งซิได้ดั่งมุ่งลุงป้าว่าจั่งใด
คันว่าสวนก็ให้เป็นสวนพร้าวมะนาวกาลให้ปลูกหว่าน ให้เป็นสวนกล้วยอ้อยอย่าสวนห้างป่าหญ้าคา คันว่านาก็ให้เป็นนาแท้คูคันแทให้มันใหญ่ ไฮ่ใดเขินก็ให้ฮู้คูณนั่นให้หมั่นคูณ คันว่านานไปหน้าหลายปีหากซิขุ่ม ถ้าแนนาป่าไม้ให้ขุดไง้ก่นถาง อย่าได้เป็นนาห้างหมายทางเสียเปล่า ให้แม่นนาได้เข้าเขาจึงเอิ้นว่านา อันหนึ่งให้ฮู้จักผลได้ของไฮ่ของนา ไฮ่เจ้าถือภาษิตปู่ยาเฮาสอนไว้ เพิ่นว่างามนานั้นงามแกงามขอก ให้เจ้าถางหมู่หญ้าตามต้ายหว่างคู
งามสานนั่นงามกลางให้ฉลาดให้เจ้าสุมจูดอื้อฟันแล้วให้บั่นทอน อย่าได้ฟันเสียถิ่มแฮงมันเหนื่อย ฟันให้ยั๊บกิ่งไม้ไฟไหม้จึงซิเตียน ให้ค่อยเพียรสมสร้างถางนาฮั่วไฮไปเนอ พวกเฮาเซื่อไพร่น้อยสกุลต้อยต่ำตน คันว่าทำการสร้างปลูกหว่านสวนผัก ให้ฮู้จักกินทานแต่งทางเมืองฟ้า พอเมื่อเดือน
2 ปีหน้าซิมาฟ้าใหม่ อันว่าของไฮ่เจ้าแตงเต้าผัดโงมา เหลียวเบิ่งผลผลาล้นเต็มเครือเต็มไฮ่ มีทั้งหน่วยใหญ่น้อยนันต์ล้นเกลื่อนกอง ให้เจ้าเอาผลต้นกกเครือเป็นก่อนทาน ให้สังฆเจ้าสาแล้วจึงค่อยกิน อันนี้เป็นครองเฒ่าโบราณหลังสอนสั่ง ไผบ่อประมาทม้างเพียรสร้าซิฮุ่งเฮืองท่านเอยฯ
อันหนึ่งให้ค่อยเพียรขยันหมั่นหากินตามสัตย์ซื่อแท้เนอ เจ้าอย่าได้ด่วนดื้อขะโมยบ้านเพิ่นกิน เขาเป็นคนได้ภายเฮาก็คนหนึ่ง บ่อควรไปลักย่องให้ชาวบ้านเพิ่นชัง
อันว่าการขะโมยนี้ของอัปปรีย์อีกอย่างหนึ่ง ถ้าไผบ่อคึดเว้นเข็ญฮ้ายซิก่ายมาเจ้าเอย อันหนึ่งยามเมื่อภรรยาเจ้าใจเบาเคียดด่า ใจโกรธกล้าแข็งเข่มว่าผี ให้เจ้าขันติตั้งระวังใจไว้ก่อน เขาบ่อฮู้หม่อตื้นดีฮ้ายท่อเฮา คันไผซาความเว้าของผู้หญิงบ่อเป็นท่า ให้มีใจกลั่นกล้าหนาแหน่นท่อแผ่นดิน ให้เจ้าอดออมไว้สอนไปสาก่อน คันแม่นหายโกรธแล้วเมมื่อหน้าหากซิดี เพิ่นว่าผู้หญิงนั้นจิตต์เบาเว้าง่ายว่าเด คันแม่นเว้าถืกข้อก็หัวย้มต่อเฮา คันไผซาความเว้าของผู้หญิงใจถ่อย โตเฮาเลยถ่อยซ้ำบ่อสมพื้นเพ่าชายท่ายเอย คันต่างคนต่างฮ้ายเห็นแต่แก่โมโหดังนั้น มันจักเกิดเถียงกันสู่วันบ่อมีเว้น ฝูงหมู่ชาวเอือนใกล้ได้ยินเสียงเขาซิหน่าย เป็นพ่อเฮือนและแม่บ้านใจฮ้ายบ่อห่อนตี อันหนึ่งให้เจ้าฉลาล้ำสอนสั่งภรรยา เพราะเฮาเป็นคนซายยศสูงบุญกว้าง เฮาได้เคยเฮือนฮู้ครองดีและครองชั่ว คันแม่นเฮาบ่อฮู้ก็ชายซ้ำตื่มซวยนั้นแล้ว อันหนึ่งให้ฮู้จักฮั้วบ้านสอนป่านสวนมอน
ทั้งฟืนตองให้บั่นฮอนไว้เถิงเวลาฮุงต้มแลงงายมันก็ง่าย เวียกหมู่นี้ของเจ้าพวกผู้ชาย อันหนึ่งพอเมื่อเดือน 6
หน้าให้หาไถหาข่าว
หาแอกน้อยทั้งซ้ำแอกควาย
ให้เจ้าตระเตรียมไว้ฝนตกมามันก็ง่าย
ทำห่านี้แพงไว้ห่าลุน
มันบ่อมีสุดเสี่ยงการทำขินข่อย หว่านกล้าแล้วทางหน้าแม่นดำ ทำปีนี้ปีซิมาทำอีก มันบ่อสุดบ่อสิ้นกินแล้วตั้งแต่หิว คันเฮามัวเมาค้านกิจการปะปล่อย บ่อฟังฟ้าววันมื้อซิแล่นกายท่านเอย อันว่าคนเฮานี้มีการทำกินอยู่ขินข่วย มันบ่อจบบ่อสิ้นตายแล้วก็จึงเซาเจ้าเอย อันหนึ่งคันเมียบ่อคึดฮู้ในหมู่ศิลทาน บ่อฮู้จักครองธรรมแห่งองค์พุทโธเจ้า บ่อฮู้จักครองเฒ่าประเพณีฮีตเก่า ควรที่บอกเล่าให้เขาฮู้ห่อมทาง
อันหนึ่งโตเฮาเป็นพ่อบ้านให้คึดอ่านทางธรรม ให้แนะนำฝูงหลานลูกเมียทางฮู้ ให้เป็นครูจูงหน้าภรรยาเข่าห่อม ทางโลกให้ฮู้จักพี่น้องขวาซ้ายฝ่าแนว ทางธรรมให้ฮู้จักคุณแก้วอันประเสริฐทั้งสาม คือ
พุทธัง ธัมมัง สังฆัง
ให้สั่งสอนเขาไว้
เถิงเวลาแลงค่ายยามซินอนเข่าบ่อน
สอนให้ฮู้กราบไหว้บูชาแล้วจึงค่อยนอน
อันนี้หากแม่นธรรมเนียมข่อผัวเมียแบบเก่า
ไผผู้ทำอย่างนี้บุญซิค้ำซ่อยซูเจ้าเยอ
อันนี้ชื่อว่าอุตตะโมแท้แนวชายคนฉลาด
หญิงใดได้อยู่ซ่อนคำเว้าอย่ากล่าวลวนแท้เนอ
หากแม่นบุญหลังเจ้าเคยกระทำแต่ชาติก่อนจึงได้มาจวบพ้อชายฮู้ผู้ดี อันนี้แนวของค้ำคุณเฮือนหายาก ยังชายผู้ฉลาดฮู้หาได้แต่ละคนเจ้าเอย ฟังเยอเจ้าทังหลายจำจื่อเอาท่อน ชายใดเป็นดั่งคำกล่าวเว้ามานี้ยอดชาย แม่นว่าครองเฮือนสร้างนานไปจักประเสริฐ ฝูงหมู่ญาติพี่น้องก็หวังไได้พิ่งบุญนั้นแล้วฯ
เทื่อนี้เทียมจักหวนคืนเวาตาม เลา
กลอนเก่าก่อนเนอ
จักได้สารูปม้วนทวนต้นต่อปลาย
จักได้อธิบายซ้อนคำกลอนเติมต่อ
มันบ่อมีท่อนนี้ไปหน้าแห่งหลาย
จักขยายกลอนชี้หนทางดีต่อเติม
ครองผัวครองเมียยังบ่อแล้วซิสอนซ้ำต่อไป
จักได้สอนผัวสอนเมียเติมอีก
บ่อนเป็นตาซิเว้าก็ยังค้างอยู่หลาย
ถ้าคอยฟังล่ายข่าสีมาลาซิแต้มตื่น
ตามแต่ความฮู้น้อยของข่อยผู้สงวนเจ้าเอย
ฯ
บัดนี้เฮียมจักสอนสั่งให้ผัวเมียทั้งคู่ก่อนแล้ว ให้เจ้าฮักข่อนหมั่นกันแท้สู่ทาง อย่าได้มีคำฮ้ายเถียงกันเช้าค่ำ คำซิปะคำซิห้างกันนั้นอย่าให้มีแท้เดอ อันว่ากิจการบ้านของเฮือนทุกสิ่ง ให้ผัวยอยลให้เมียนั้นทุกอัน ให้มีอำนาจใช้เป็นใหญ่ในเฮือน ฝูงหมู่เงินคำของสู่แนวใช้นาม ควรที่อำนวยให้เมียโตทุกอย่าง บอกว่าแต่เจ้าซิเก็บไว้ห่อเอา
อันหนึ่งแม่นว่าเป็นเมียนี้ให้ฟังผัวว่าดีเดอ อย่าได้จาโอดอ้างคำกล้าใส่ผัว แม่นจักทำอันใดนั้นให้ถามกันเสียก่อน คันว่าเห็นพ่ำพร้อมกันแล้วจึงค่อยทำ คันแม่นสามีเจ้าพเนจรจากถิ่น ให้เจ้าฉลาดฮู้ปัดแผ่วที่นอน ให้คึดบัวระบัติค้ำอุปถัมภ์อย่าได้ขาด คำที่อุบาทฮ้ายเถียงถ่อยอย่ากล่าวจา
อันหนึ่งคันซิทำบุญสร้างถวายทานและตักบาตร์ ถ้ามจบ่อพ้ำพร้อมกันนั้นก็บ่อดี คันว่ามรณาตายเกิดไปภายสร้อย ก็จักผิดเถียงถ่อยขวางกันอีกต่อ ให้เจ้าเห็นพำพร้อมกันแล้วจึงค่อยทำแท้เนอ
อันหนึ่งเมื่อยามภรรยาเจ้าเจ็บเป็นป่างป่วยก็ดี ให้เจ้าคึดฮ่ำฮู้ฮุงต้มแต่งงาย ให้มีใจรักษาแก้วเมียแพงอย่าได้ปล่อย ให้เจ้าคึดฮ่ำฮู้คุณค้ำแห่งเขา อันหนึ่งอย่าได้มีจิตต์เลี้ยวแสวงหญิงคนอื่นแท้เนอ ให้เจ้าตั้งต่อสู้เมียเค้าผู้เดิม อย่างได้เป็นชายเซิ้งทางกามอันบ่อแม่น มันจักเป็นเหตุฮ้ายพาให้หน่ายกัน โตอยากมีเมียฮู้ใจเดียวสัตย์ซื่อสันใด แม่นว่าเมียแก่นเจ้าก็สันนั้นดั่งกัน
อันหนึ่งให้ค่อยสามัคคีหมั่นจากันคำม่วนไปเดอ ยามเมื่อผัวโกรธกล้าเมียเจ้าอย่าต่อเถียง คันยามเมียใจฮ้ายภายผัวให้ฟังอยู่ ต่างคนต่างให้ฮู้อย่าขืนเว้าห่าซิมา อันหนึ่งคันเมียใจใสสร้างทางกุศลพียรแต่งอย่างนั้น ให้เจ้ายินพ่ำพร้อมดอมแท้อย่าขวาง มันจักเป็นกรรมเข้าเผากายให้หมองหม่น ตามเพิ่นซักเปรียบไว้เฮาซิเว้าสู่ฟัง คันว่ามางเมียฮู้ครองบุญบริจาคดังนั้น ส่วนผัวกินแต่เหล้าเลงเช้าสู่วัน บ่อมีใจใสตั้งทางบุญอันเมียแต่งดังนั้น เพิ่นว่าเทียมดั่งเมียอยู่ซ้อนผีฮ้ายซากเป็นว่านา ส่วนเมียนั้นคันว่ามรณาเมี้ยนตายไปลดชั่ว จักได้ขึ้นสู่ห้องฟ้ายอดสวรรค์พุ่นแล้ว ส่วนผัวเลยกลับได้ตกอบายพื้นต่ำ ทนแต่คำทุกข์ฮ้อนแสนปิ้นเวทนา
อันหนึ่งทางฝ่ายผัวนั้นฮู้ครองนักปราชญ์กินทาน ส่วนทางเมียเป็นพาลบอกสอนบ่อเอาแท้ มันนั้นใจหนาแน่นคันสอนว่าฮู้กว่า ยามเมื่อผัวกล่าวเว้าผัดหันหน้าหน่ายหนี เพิ่นว่าหญิงผู้ฮ้ายสุญโยดายเปล่า ผัวผู้เข้าอยู่ซ้อนเหมือนนอนซ้อนซากผี คันว่าจุติเคลื่อนเวียนไปเกิดใหม่
ผัวนั้นจักได้ทงความสุขขออยู่กับเสิมเมืองฟ้า จักได้เนาวิมานกว้างเทิงสวรรค์ผาสาท นางฟ้าหากมาแวดล้อมขวาซ้ายอเนกนองเจ้าเอย เมียนั้นจักกกกได้เนาในหม้ออเวจีทุกขเวท ได้รักความเดือดร้อนแสนฮ้ายสู่วันเจ้าเอยฯ
อันหนึ่งคันแม่นผัวเมียพร้อมใจเดียวตั้งต่อ คึดก่อส้รงเห็นพร้อมพร่ำกัน จำศีลแล้วภาวนาผายแผ่ พากันคึดต่ดตั้งยำย้านค่องคือ สอองก็ใจใสเหลื่อมกระทำทานทุกเช้าค่ำ หมายหยาดน้ำไปแท้สู่วัน ก็บ่อมีผิดผ่องหมองใจป้อยจ่ม สองก็ฮักห่อตุ้มกันไว้บ่อไร คันว่าใจใสสร้างกินทานก็ทั้งคู่ เห็นถือต้องกันแท้สู่ทาง คันว่าดับขันธ์แล้วตายไปลดชั่ว สองก็ขึ้นสู่ห้องเมืองฟ้าฝ่ายสวรรค์ ยู่ทางสุขขาล้นสบายบานทุกสิ่ง นักสนมอยู่เผ่าพอล้านแวดระวังเจ้าเอย
อันนี้เป็นเพื่ออานิสงส์เจ้ากระทำบุญตักบาตร์ มาประสิทธิ์ประสานให้สองเจ้าอยู่สำราญ อัหนึ่งคันผัวมีบุญน้อยมรณาไปก่อนก็ดี ให้เจ้าคึดสอดฮู้คุณค้ำแแห่งผัว ให้เจ้าทำบุญสร้างถวายทานผาย แผ่อุทิศสาหยาดน้ำไปแท้อย่าลืม คึดเมื่อคราวนอนข้างกางซะนอนก้วกิ่นนั้นเดอ
สุขทุกข์สังหมายเพิ่งเจ้าผัวนั้นสู่อัน
คันเมียมีบุญน้อยเสียซีวังไปก่อนก็ดี
ฝ่ายผัวยังอยู่บ้านให้ควรฮู้ห่อมบุญ
ให้เจ้าทำการสร้างบังสกุลนำส่ง
ให้คึดเถิงคุณเมิ่งเหง่าเมียเจ้าแต่ก่อนมา
เขาได้ปฏิบัติค้ำอุปถัมภ์เพียรแต่ง
คุณเขาหลายบ่อน้อยควรแล้วซิฮ่ำเพิงเจ้าเอย
คันว่าไปภายหน้าอานิสงส์นำส่ง
จักได้ไปจวบพ้อคราวพุ้นชาติซิมา
คันเมียใดทำตามข้อตามครองที่เฮาเว้ามานี้
ชื่อว่าดีเลิศฟ้าเมียแก้วแห่งผัว
หากจักมีคนย่องลือซาทั้งซ่า
คันตายไปก็จักขึ้นชั้นฟ้าเทวดาเจ้าแห่แหน
คันผัวใดเป็นคนฮู้กระทำตามที่ประกาศมานี้
ผัวนั้นก็จักมีผู้ย่องว่าผัวแก้วแห่งเมีย
บ่อมีทางเสียเส่าลือไกลโลกซ่า
ศรัทธาเดอพวกเจ้ากระทำแล้วหากแม่นบุญท่านเอย อันหนึ่งคันเจ้ามีเมียฮู้คนฉลาดแหลมหลัก ปฏิบัติสามี
ค่องคือควรย่อง คอยประคองผัวแก้วเอาใจบ่อดูหมิ่น ผัวก็ให้ฮ่ำฮู้คุณค้ำแห่งเขา ควรกตัญญูตั้งกระทำดีตอบส่ง อุปถัมภ์แก่นเหง่าตามชั้นที่ควร เพิ่นประมวญมาไว้ในธรรมมี 5
อย่าง เป็นใจความย่อ ๆ บ่อมีกว้างพิศดาร ข้อ
1 นั้นผัวให้ฮู้กล่าวย่องเมียมิ่งโดยสัตย์ นับถือเมียแพงขวัญกล่าวชมยกย่อง ถือเป็นเมียแพงแท้หมายประคองเท่าชั่ว ข้อ
2 ให้ฮ่ำฮู้อย่าดูฮ้ายฝ่ายเขา อย่าได้คึดหยาบซ้าดูหมิ่นเมียแพง ให้คึดเจียมวาจาอย่าซิดูแคนน้อง ให้ประคองคำต้านคำหวานอันม่วน อย่าได้ประมาทฮ้ายใจกล้าข่มเหง ให้คึดเกรงพงศ์พันธ์ฝ่ายเมียแพงแก้ว อย่าได้มีความฮ้ายตบตีแตะต้อง อย่าได้ดูหมิ่นม้างคือข้าไถ่มา ข้อ
3
นั้นผัวให้สัตย์ซื่อตั้งใจเที่ยงทงศีล
บ่อแสวงเอาหญิงใหม่มาซมซ้อน
ให้หวังดีดอมด้วยเมียเดิมคนเก่า
อย่าได้โลภหลายเลี้ยวใจเสี่ยวแบ่งสอง
คันซิเฮ็ดอย่างนั้นให้คึดเบิ่งอกโต
อย่าได้โลโภหลงโลภกามทางฮ้าย
มันจักเป็นทางข่องผิดกันเหินห่าง
ผัวเมียบ่อถือต้องครองซิเส่าบ่อใส
เฮาอยากมีเมียฮู้สัตย์ซื่อสันใด
แม่นว่าภายทางเขาก็ดั่งเฮาโดยด้าม
ข้อ 4 ตามหลังท้ายรองกันติดต่อไปนั้น ผัวให้มอบเวียกบ้านวางให้แก่เมีย ให้มีอำนาจใช้จับจ่ายของเฮือน อย่าให้มีเคืองขัดเมื่อเอาไปใช้ ข้อ
5 นั้นให้ผัวฉลาดล้ำตกแต่งภรรยา ตามประเพณีครองเพื่อนฝูงชาวบ้าน ให้จัดการของเอ้ตามใจคนแต่ง อย่าให้เมียต่ำต้อยอายหน้าเพื่อนฝูง อวสานสุดเสี่ยงครองผัวเมียแท้เดอ
ยามเมื่อไปภายหน้าการครองเฮือนจักเฮืองฮุ่ง ความทุกข์หาบ่อได้สุขซิค้ำซ่วยซูเจ้าแล่ว ให้เอาความเพียรสู่กระทำตามอย่าประมาท
ครองนักปราชญ์เพิ่นหากว่าจั่งซี้ไผทำแล้วหากเจริญ จำเนอเจ้าทั้งหลายน้อยใหญ่ข่อยเอย ฟังให้มีส่วนได้อย่าฟังเหล่นแต่หู คันไผมาฟังเหล่นซิมีเวรติดต่อ เพิ่นว่าคนถ่อยฮ้ายเอาตมเข้าใส่คิง อันที่จริงนั้นคนฟังต้องจำจื่อ มาฟังธรรมแล้วให้ฮู้เห็นแล้วให้ค่อยเพียร คันแม่นฟังเหล่นเสียเวลาไปเปล่า ๆ ถ้าแม่นฟังอย่างนั้นบุญได้ก็ย่อมเบา ฟังให้ฟังไหลเข้านะโมเฮาจึ่งซิแม่น ทางที่ผิดให้คึดฮู้ฟังแล้วให้ฮ่ำเพิง คันทางใดเป็นทางค้ำทางคุณทางประเสริฐ ให้ฮีบจำจื่อแจ้งแยงไว้สู่วันแท้เนอ เทื่อนี้ฉันจักลาฝูงเจ้าอำนวยพรยู่ส่ง ให้พวกเจ้าพี่น้องประสงค์ตั้งฮับเอา ขอให้พระคุณเจ้าญาณยาวสิทธิเดช มาปกอยู่เกษเกล้าฝูงเจ้าอย่าห่างเหินแท้เนอ ให้เจ้าสุขขาเหลื่อมครองเฮือนอย่าได้ป่วย สิ่งใดเจ้าอยากได้ให้ไกลเต้าฮั่งโฮม ขอให้คุณพระธรรมผู้นำชูทุกก้าวย่าง ความที่เจ็บป่วยไข้มีแล้วให้ค่อยเซาเจ้าเอ๋ย ยุติกาก้ำคำสอนแก้โศก เหมิดประโยคท่อนี้ซิวางไว้ต่าวลง เจ้าเอย
ฯ
บัดนี้เฮียมจักแปลงกลอนนี้ชี้ไขธรรมซ้ำต่อก่อนเดอ ครองผัวครองเมียยอยกไว้ซิไขข้อบ่อนจัง ให้เจ้ามีสติตังคอยฟังบั้นซิม่วน คราวนี้ธรรมล้วน ๆ อย่ามัวง่วงนั่งเหงา อย่าได้มัวเมาเว้าคุยกันทางบ่อแม่น
ฟังให้ฮู้เรื่องแจ้งบุญได้จึ่งซิหลายเจ้าเอย อันว่าเป็นมนุษย์นี้ก็ยากยิ่งแวนถนัด หลอนท่อวนเวียนตายเกิดเป็นหลายชั้น บางทีนั้นเป็นสัตว์ชาติต่ำ
บางชาตินั้นเป็นชางหมู่เสือหากินหญ้าตามดงตามป่า คนเที่ยวฆ่ากินเนื้อทุกข์ทน บางชาตินั้นเป็นไก่เป็นกาเป็นหมู หมา
เห่าหอนแลงเช้า
อาศัยย้าวเฮือนซานเขาอยู่
บางชาตินั้นเป็นนกเป็นหนูเป็นปูปลาอยู่เนาในน้ำ เป็นหอยดั้นคันนาคนไต่ บางชาตินั้นเป็นยักษ์เป็นผี จึงได้มาเป็นคนยศสูงบุญกว้าง คันว่าเป็นคนแล้วผัดมีดีมีชั่ว บางพวกนั้นใจกล้าโกรธเค็ม เที่ยวปองฆ่าเป็นขะโมยลักของท่าน บางพวกนั้นปัญญาน้อยถ่อยผยา บ่อได้หวนหาห่องครองบุญและครองบาป บางพวกนั้นปัญญาล้ำลื่อคน บ่อมีทางจนแต้มในทางธรรมและทางโลก บางพวกนั้นลวยทรัยพ์ลวยศิลป์ ลวยเงินคำบ่อจนจอนฮ้าย บางพวกนั้นมียศมีศักดิ์มีปัญญาใหญ่สูงบุญกว้าง
บางพวกนั้นจนทรัพย์จนศิลป์หากินแลงขาดเขินยามเช้า อันนี้มันหากเป็นตามส่าวตามสายกรรมแต่ง แบ่งออกเป็นชั้น ๆ สักนี้ก็เพื่อกรรมเจ้าเอย คันไผทำกรรมฮ้ายมีอบายเป็นที่อยู่ ทางซิไปสู่ห้องสวรรค์ฟ้าอย่าหวัง มีแต่ทั้งหมไหม้ไฟเผาเป็นฝุ่น คันว่าบุญบ่อสร้างก็จมพื้นอยู่เลิงเจ้าเอย คันไผทำบุญสร้างศิลทานตักบาตร์ บ่อขาดเว้นเย็นเช้าสู่วัน บ่อได้พัวพันเกี้ยวเที่ยวไปทางชั่ว ศรัทธาแก่กล้าบ่อกลัวย่านหย่อนจน เทียม
ดังองค์พุทโธเจ้าของเฮาแต่ชาติก่อน
ใจกลั่นกล้าทานแล้วลูกเมีย
คันว่าทานไปแล้วหฤทัยใสชื่น
บ่อตื่นเต้นใจตั้งต่อบุญ
คนก็โมทนาน้อมเทวดาก็ชื่นชม
ใต้แหร่งหล่าดังสะท้าน คึดแคง
อันนี้ก็เพื่อบารมีเจ้ามหาทานอันประเสริฐ
มาประสิทธิ์ประสานให้พระองค์ได้อยู่เย็น
เทื่อนี้พวกเฮาเป็นคนสร้างตามทางของท่าน
ควรที่เอาอย่างนั้นเป็นเองเครื่องมือ
ให้ควรถือเอาไว้กระทำไปอย่าประมาท
ตามชาติเฮาผู้น้อยมีหน่อยก็อย่าถอนเจ้าเอย
คันเฮาทำบุญไว้ตายไปจักประเสริฐ
จักได้เนาชั้นฟ้าวิมานกว้างข่วงสวรรค์
อันการทำทานนี้ไผคนมีบ่อควรจ่ง
ควรซิทานสู่มื้อปานนั้นก็เพื่อพอเจ้าเอย
อันหนึ่งให้วิจารย์แจบแจ้งเหตุแห่งอนิจจัง
ทังทุกขังอัตตนาแก่นธรรมตัวตั้ง
หัวใจธรรม 3 ข้อ
ตรองลงให้สว่าง
ธัมมขันธ์อยู่ตรองท่อนหากซิเห็น
คำว่าอนิจจังนั้นพระจอมธัญญ์ว่าบ่อเที่ยง
ปิ้นเปลี่ยนไปสู่มื้อเลิงล้วนเลื่อนลอย
บ่อว่ากิจการสร้างนาสวนฮั้วไฮ่
บ่อมีแนวเที่ยงตั้งฝังหมั่นอยู่ยืน
มีแต่แปรปรวนปิ้นกลับกลายก้าวก่าย บ่อว่าของเครื่องใช้ขวานพร้าก็ดั่งกัน นึกว่ามันคมแล้วฟันไปซ้ำผัดบิ่น บ่อว่าเงินและเข้าของใช้ก็ดังกัน คันไปหามาได้เพียรแพงออกทักทั่น ลางเท่อโจรผู้ฮ้ายผัดมาย่องลักเอา คนว่าหลานลูกเต้าเมีฮักของแพง นึกว่าเป็นของขวัญเที่ยงคงจริงแท้ ยังหล่าแปรไปเหล่นเป็นใจกับผู้อื่น ลางเท่อขมเคียดข่อยปองห่าก่อเวร ลางเทื่อเหม็นหมางฮ้ายถิ่มข่วงไลป๋า ลางเทื่อกับดีดอมฮ่วมเฮียงคืนซ้อน เป็นมะลอนงอนแง้นบ่อมีแกนจักอย่าง ลางเทื่อพรัดพรากข้างไปแล้วผัดบ่อคืน ลางเทื่อกรรมแล่นต้องผัดตายจากกันไป เป็นมะลำมะลอยดังหอยจับไม้ แม้ว่าวาภรณ์ผ้าของทงก็บ่อเที่ยง ยามเมื่อสุบสอดเข่าคราวได้ใหม่มา ก็ยังพอดูได้นานไปซ้ำผัดเก่า แห่งโดนผัดแห่งเศร่าดำปื้อเปื่อยเพ บ่อว่าพวกพี่น้องพ้องเพื่อนสหายเกลอ ยามเมื่อมีความฮักดังซิกินกันได้ บาดว่าผิดใจแล้วผัดจองเวรต่อกัน เลยบ่อคงเที่ยงตั้งฝันหมั้นดั่งเดิม ลางเทื่อมีเงินขึ้นเวรกรรมผัดมาผ่า เป็นมะหล่อนต้อนแต้นคือพั้วหมากหิ่งหอย ลางเทื่อได้ลาภล้นมีมากเหลือหลาย ลางเทื่อเลยขัดสนแทบบ่อมีทางดิ้น คือดังของกินเข้าคนเฮาทุกเช้าค่ำ ลางเทื่อได้ลาภก้อยลางมื้อแจ่วพริกผง ลางเทื่อมีผู้ย่องหุ่มฮ่อหวนหา บัดว่าภายลุนหลังผัดกลาวนินทาท้วง ลางเทื่อฝนและฟ้าบ่อมาหยาดฮวยฮำ มีแต่ลมวอย ๆ
ด่านดินแหงห้าว ลางเทื่อตกมาท่วมไหลนองคู่สู่แห่ง บ่อมีแนวอยู่ยั้งจีรังหมั่นชั่วกาล แม้นว่าสังขารเนื้อกายเฮาก็บ่อเที่ยง ปิ้นเปลี่ยนไปเลื่อย ๆ จนเฒ่าแก่ชรา
จนว่ามรณาหล่มจมดินก็บ่อเที่ยง
กรรมเวรยังบ่อเสี่ยงผัดตามใช้ส่งไป
คำพระองค์กล่าวไว้ตั้งหากแม่นบ่อมีผิดท่านเอย ชื่อว่าโลกีย์กรรมบ่อห่อนเลิง ๆ ล้วน
องค์พระโคดมเจ้าของเฮาจึงบ่ออยู่
จึงได้หนีโลกกว้างกลายเข้าฝั่งนิพพาน
อันนี้เว้าแต่น้อยในแห่งอนิจจัง
ในหมู่ฝูงหญิงชายได้ฮ่ำเพิงหวนค้น ยังทุกขังขวางหน้าที่สองผัดแห่งติ่ว บ่อแม่นทุกข์น้อย ๆ หนาแน่นท่อภู
ทุกข์อยากฮู้ท่อบ้านซ้ำอดสาห์หา
เฮียน ทุกข์ยากมีเงินคำซ้ำเที่ยงจรเดินค้า ทุกข์เพราะหาของเลี้ยงแลงงายบ่อหยุดหย่อน ทุกข์นำปากและท้องขนเข้าใส่บ่อเต็ม ทุกข์เพราะทนทานสู่งานอาบเหงื่อ ทุกข์นำการก่อสร้างหลายมื้อเหมื่อยมือ ทุกข์เพราะความอยากได้บ่อมีบ่อนเจนจบ ทุกข์เพราะความเจ็บเป็นซิก่ายมาเถิงเนื้อ ทุกข์เพราะสังขารย้ายซิกลับกายก้าวแก่ ทุกข์เพราะความปวดท้องหนาวไข่ซิล่วงมา ทุกข์เพราะโรคาแค้นแขนคอบ่อเว้นหว่าง ทุกข์เพราะพลัดพรากฮ้างซิไกลข่างเพื่อนสหาย ยังทุกข์ตายทังหน้ากาลซิมาผัดแห่งติ่ว ไผซิไห้โฮ่
ฮ้องหวงไว้ก็บ่อฟัง แม่นซิเอาคำซื้อพอกือก็บ่อห่วง มีแต่ปะปล่อยไว้ไปแล้วบ่อต่าวมา แสนซิเอายาป้อนเถิงคาวแล้วบ่ออยู่ คันคึกให่ที่แท้ก็เป็น่าเวทนา
อันนี้เฮียกว่าทุกขังข่อที่สองพระเจ้ากล่าว อัตตนาส่วนพ้นผัดสูญถิ่มสู่อัน เลยบ่อมีแนวมั่นติดโตสักอย่าง
อนิจจังมันบ่อเที่ยงอย่างนี้ให้ควรฮู้สู่คน อันนี้หากแม่นนักปราชญ์แนวเหล่าอรหันต์ เพิ่นฮู้จักของจริงจึงกล่าวสอนเฮาไว้ หวังให้กุลบุตรหล้าก้มมัฎฐานสูตร์ท่อง หวังให้ออกจากห้องทะเลกว้างแห่งมาร ให่เอาสังขารนั้นเป็นสะพานเที่ยวไต่ ให้ฮู้จักแยกย้ายขยายไว้หมู่ละตอน ให้ฮู้จักขันธ์ 5
ขันธ์ 4
ขันธ์เดียวขันธ์ก็เป็นขันธ์มารบ่อแม่นของเฮาแท้ มีแต่นามธรรมตั้งประชุมกันเกาะเกี่ยว เกิดเป็นกายก่อขึ้นหนังเนื้อข่อแขน เกิดเป็นหูตาคิ้วคอคางขาแข่ง คันคึดให้แจ่มแจ้งกายก็บ่อแม่นโต ฝูงหมู่โภยภัยฮ้ายมีมาล้านซ่อง เป็นแต่ของแตกม้างกายนี้บ่อแม่นเฮา เหตุนั้นองค์พระพุทธเจ้าผู้ฮู้ซ่องกองขันธ์ ผู้ทีปัญญาส่องเห็นของฮ้าย จึงได้ทำนายไว้ว่าขันธ์คนบ่อเที่ยง มีกองทุกข์เป็นเครื่องกั้นกันไว้คู่สู่คน คำว่าคน ๆ
นี้ก็มีจริงสักแต่ชื่อ
เป็นแต่สมมุติเอิ้นกันเหล่นว่าคน
บาดว่าคนหาเหง่ามูลอันแน่
เป็นแต่สมมุติไว้คนนั่นโลดบ่อมี มีแต่ธรรมธาตุตั้งทั้ง 4
ประชุมกัน คันว่าขันธ์ทำลายก็แตกไปคนก้ำ กายไปเป็นดินเป็นหญ้าสังขาราแตกเปื่อย บ่อว่าขันใหญ่น้อยก็โดยด้ามดั่งเดียว อันนี้เป็นเพราะอวิชชาหุ่มปกคลุมเฮาอยู่ พวกเฮาจึงบ่อฮู้ถือมันว่าโต จึงได้โมโหฮ้ายกระทำกรรมอันชั่ว จึงได้ตายเกิดค้างกางน้ำแม่ทะเลเจ้าเอย คันว่าอวิชชามีแล้วสังขารธรรมก็บังเกิด มีสังขารเกิดแล้ววิญญาณแจ้งก็เกิดมา ไปจนเถิงชราเฒ่าหัวขาวแข่วหล่อน มรณะธรรมอยู่ข้างหน้าคราวนั้นเรียกว่าตาย มันหากเป็นสายซ้อนซอนกันเกาะเกี่ยว เหมือนดังสายลูกโซ่ติดต้อยต่อตาม คันว่าอวิชชามีแล้วตัณหาธรรมก็บังเกิด กิเลสพันห้าร้อยก็มีขึ้นต่อมา คราวนี้ความเขลาบ้าก็มีมาล้านซ่อง มองบ่อเห็นซ่องแจ้งซิตายแห้งแค่ชล คันว่าตายไปแล้วซ้ำวนเวียนมาเกิด มันบ่อประเสริฐแท้ตายเฒ่าแก่ชรา พวกเฮามาคาหนี่หนองชะโนน้ำบ่อล่องสาเนอ บ่อว่าแต่เจ้าและข่อยก็โดยด้ามดั่งกัน เพราะเฮายังหนาแหน่นในกามอันบ่อเที่ยง หลงมักหลงรักใคร่คันได้ผัดแห่งเพลิน บ่อหลิงเห็นกาลหน้าความชราเฒ่าแก่ มัวแต่หลงลูกเต้าผัดลืมเข้าฝ่ายศีล อันนี้เพิ่นว่าโมหะหล่งหลงงมโลกลุ่ม
ตายเพราะโนนจุ้มกุ้มดินซิถ่วมห่าเดียวนี้แหล่ว คันว่าจำเอาไว้ให้สร้างแต่ทางกุศลแท้เด้อ อย่าได้มัวเมาหลงโลกคนภายใต้ ให้คอยหาทางแก้ความตายเกิดแก่ ถ้าไผเมาหมู่นี้ตายแล้วก็เหล่าวน อันว่ากรรมเวรนี้มีอยู่ประจำสัตว์ อันแต่ในโลกาหลีกหนีบ่อมีพ้น มีแต่องค์พุทโธเจ้าอรหันต์พระปัจเจก จึงซิหนีหลีกได้ไกลเว้นบาปเวร อันว่าตายเกิดนี้ก็เป็นทุกข์ของจริง บ่อว่าหญิงชายสาวเกิดมาเวียนพ่อ บ่อมีไผหนีได้ความตายเฒ่าแก่
ตั้งแต่องค์พระพุทโธเจ้ายังบ่อบังเกิดขึ้นปางนั้นก็เหล่ามี อันว่าทุกข์ตายนี้มีอำนาจเหลือตาม ครอบงำฝูงสัตว์สาทั่วแดนดินด้าว แม่นว่าชาวสวรรค์ฟ้าอินทร์พรหมยมราช ทั้ง
16
ชั้นฟ้าเกียรติกว้างซ่าไกลบ่อว่าโลกาใต้แดนใดทุกประเทศ มีเหตุเกิดขึ้นแล้วผลนั้นบ่อห่อนสูร มีสังขารเป็นที่ตั้งมีปัจจัยเป็นที่แต่ง ปัจจัยเป็นเครื่องเลี้ยงจึงยืนมั่นต่อมา คันปัจจัยหมดแล้ว สังขาราตั้งบ่ออยู่ หมดปัจจัยอยู่บ่อได้สังขารม้างแตกกระเด็น กลายไปเป็นดีหญ้าหักเพพังบูดเน่า พวกหมู่เฮาบ่อคึดฮู้ถือขันธ์นั้นว่าตน ถือว่าตนแท้บ่อเหลียวแลทางที่แม่น
แก่นสารธรรมบ่อคึดฮู้จึงตายเฒ่าบ่อเฮือดหาย ตายคือกันหมดเกี้ยงโลกบ่อได้ว่า พระยามัจจุราชเป็นผู้ฆ่าใจกร้าเกิ่งภู เป็นผู้มีฤทธิ์เข่มคอยประหารสัตว์สิ่ง ความจริงสุดอยู่หนี่หนีบ่อพ้นพวกหมู่เฮา อันว่าความตายนี้สัจจริงเด็ดดิ่ง ตายบ่อมีเลือกหน่าดีฮ้ายบ่อจงไผ บ่อว่าคนจนไฮ้อนาถาอึดยาก บ่อว่าขี้กลากเกลื้นก็เหมือนด้ามดั่งกัน
บางคนตายแต่เมื่อคราวยังน้อยเป็นกุมารเด็กอ่อน บางคนโตเติบกล้ามาแล้วจึงค่อยตาย ทังหมู่สิบใหญ่น้อยฮ้อยหมื่นแสนพระยา ผู้มีบรรดาศักดิ์ยศสูงบุญกว้าง หากจักไปล่วงนี้เสมอกันเกี้ยงอ่อยฮ่อย เมืองบ่อตายใต้ลุ่มฟ้าหาได้แม่นบ่อมีท่ายเอย แม่นว่าเงินคำแก้วมณีกองแสนโกฎิ เอาไปแลกเปลี่ยนซื้อซีวังไว้ก็บ่อเป็น เหตุนี้เฮาควรเห็นความฮ้ายมหาภัยอันใหญ่
ถ้าไผเมาอยู่หนี่ซีวังเมี้ยนหนุ่มกระจวนแน่แหล่ว บางทีบิดามารดาเจ้าตายไปจากลูกอ่อน เป็นกำพร้าอยู่ซ้อนตามบ้านก็เหล่ามี อันว่าความตายนี้ก็เป็นภัยอันยิ่ง คันว่ามาฮอดแล้วขอไว้ก็บ่อฟัง ให้ฮีบหาทางแก้ความตายเกิดแก่ไว้เดอ อย่าได้มัวแต่งุ้มงมข่างขอบหนอง อย่าพากันปองเข่าอบายภูมิพื้นต่ำหลายท่อน ธรรมเพิ่นสอนสั่งไว้ดีฮ้ายให้ล่ำแยง ให้รีบแปลงขัวะข่วงทะเลหลวงให้ม้มฟั่ง คันไผยังบ่อม้มให้งมแล่นแต่เต่านานั่นท่อน ให้พากันแล่นตามทางธรรมมันจึงแม่น หนทางแปนแปดเส้นยังกว้างบ่อนซิไป ให้ค่อยกัมมัฎฐานไว้ปัญญาตรองตามฮ่อง ยังจักเห็นป่องขึ้นเมืองฟ้าฝ่าสวรรค์ เฮียมนี้มิใช่บัญฑิตย์ผญาปัญญาป่องสังแล้ว ยังจักเที่ยวท่อง ข้วมทะเลกว้างดั่งกัน คันได้ตรองเห็นแล้วจึงตีกลอนออกแจกจ่าย ยายไปตามพี่น้องหวังซิได้ส่วนบุญเจ้าเอยฯ
อันหนึ่งให้พากันสมสร้างเสบียงกินยามยากไว้เด้อ หากจักเป็นประโยชน์ยู้ชูเจ้าดังสหาย เพราะว่าบัดเฮาตายไปนั้นของโตเป็นของเพิ่น มันบ่อได้โอ้โป้โตนั้นดังเดิม ส่วนว่าผลทานนั้นเป็นขุมทองอันหยิ่งใหญ่ โจรมารลักบ่อได้ตายจึงค่อยเอา หากแม่นของเฮาแท้ให้ทานเดออย่าประมาท คันว่ามรณาตายเมี้ยนเมื่อฟ้าสู่สวรรค์
อันว่าเมืองสวรรค์พุ่นบ่อช่างเคยอึดเข้าขอทานกินเจ้าแม่ หวิงแหบ่อได้เตี้ยงเมืองฟ้าบ่อซ่างมี คันว่าโภชนาเข้าหวานคาวออกขีนข่วย มีไว้ถ่าอ้อยซ้อยกินแล้วยื่งบ่อเป็น เทวดาในเมืองฟ้าบ่อห่อนมีกรค้าหากำไรใซ้ตามชั่ง กสิกรรมบ่อสร้างพอแล้วคู่สู่แนว บ่อว่าอาภรณ์ผ้าไหมแแพรลั้วหลาม ผักกาดขิงข่าแข้งกระเทียมพร้อมพร่ำหอม บ่อได้อาทรแค้นเมืองแมนเทวโลก
คกเข้าและหาบน้ำบ่อได้พ้อละออเล่นอยู่เย็นเจ้าเอย การกะเกณฑ์บ่อได้ต้องการโยธาปละปล่อย นายไพร่บ่อซ่างพ้อบุญกว้างใหญ่ท่อกัน บ่อห่อนมีนายบ้านนายหลวงกรมตำรวจ โรงศาลบ่อได้ตั้งความถ่อยก็บ่อเป็น คันว่าดูโฉมหรือก็คือกันก้าวเกิ่ง
คนผู้หัวกูดหยุ่งพุงโต้นก็บ่อมีล้วนแต่ของดีล้ำสวยงาม ๆ
เกี้ยงบ่อยหล่อย ตายจากกันแต่เล็ก ๆ
น้อย ๆ บ่อมีพ้อดั่งหมู่เฮา การกะเกณฑ์เข้าเป็นนักเรียนเขียนอ่าน เมืองสวรรค์บ่อช่างพ่อเทวดาเจ้าอยู่สบาย บ่อมีการขายค้าคอนกระบุงหาบกระต่า แบกเสียมหาขุดก่นแง้แกะไง้บ่อห่อนมี เงินศึกษาพลีเว้นวางสูญเสียเปล่า การเสียหัวบ่อได้เว้าภาษีเข่าก็บ่อมีเจ้าเอย พันปีในเมืองคนเฮาพี้เสมอกันน้อยใหญ่ อันว่าคนง่อยเปี้ยขาห่านก็บ่อเป็น ไผอยากเห็นเมืองฟ้าให้อุตส่าห์ทำความชอบ ศิลรักษาได้แล้วให้ทานซ้าดื่มนำ ให้ค่อยจำเอาไว้คำพระไตรแยงโลก ทางซิหายโศกได้ก็มีแท้ตั้งแต่ธรรม ให้ค่อยจำเอาไว้ความสองความอย่าคืนเปล่า พอได้เว้าต่อลูกต่อเต้าทางบ้านผู้บ่อมา
ยามเมื่อฟังธรรมนั้นอย่าพากันต้านปากแท้เดอ เป็นบาปมากแท้
ๆ พระธรรมเจ้าใส่กรรม
การฟังธรรมบ่อแม่นของฟังเหล่นฟังประเด็นพุทโธวาท ฉลาดฟังจึงซิฮู้พระธรรมนั้นบ่ออยู่ไกล การฟังธรรมจำบ่อได้ก็ยังดีกว่าไปป่า แต่ว่าบุญหากได้น้อยบ่อคือฮู้เรื่องจริง อันการฟังธรรมนี้มีผลอันล้นยิ่ง มาฟังธรรมสู่มื้อคือเฮียนฮู้เข่าใส่ตัว คือดังธรรมขัวะไว้แปลงสพานบาดซิย่าง
เทียมดังคางป่าไม้บังหน่าให้เปล่าแปนเจ้าเอย โยทิกาไว้คำกลอนหมอใหม่ แต่งมาได้ท่อนี้เวลาน้อยบ่อหลาย ภายหลังหน้าจึงค่อยฟังอีกต่อคราวนี้เดือน 6
เลยล่วงล้ำจวนซิเข่าฝ่ายนักธรรม
คันซิจาไปกว้างกลัวเกรงย่าบ่อค่อง
เพราะว่าการข้างหน้ามันยังกว้างกว่าหลัง
เหลียวเบิ่งวันคืนมื้อก็เลยกายผัดเปลี่ยน
การซิเรียนข้างหน้าวันมื้อบ่ออยู่คอย
จึงได้ถอยลงหนี่กลอนประพันธ์หมอหมั่น
เอวังสิ้นท่อนี้ดีฮ้ายให้ฮ่ำเพิงเจ้าเอยฯ
บัดนี้จักได้พาทีต้านประทานนามบอกชื่อก่อนเนอ กับทั้งภูมิถิ่นบ้านสถานห้องแห่งเฮา พอให้ฮู้เหตุเค้าชั้นชื่อนามภรณ์ ไผได้โคจรพลัดพลากไปแแถวนั่น ซิได้ไปเซายังถามหาโดยง่าย โตเฮาชื่อดอกไม้นามเค้าเก่าหลังท่านเอ๋ย อันว่าเคหังบ้านสถานภูมิพื้นถิ่นเฮานั่น มีซื่อสร่อยหลายแท้ให้จื่อเอา เขาหากพากันเอิ้นลือนามดังสนั่น หันเคลือคำเพิ่นก็เว้า หันบ่อมายเขาก็ว่า หันเคลือคลุมเพิ่นก็เฮี่ยงนามสร่อยซื่อเสียง อันทีคาเมห้องหันเคลือคลุมคุ้มบ้านเหล่า สวบ่าวมีบ่อน้อยการละเล่นม่วนงัน พอเมื่อเถิงเดือนห้ากาละดูปีใหม่มานั่นฝูงหมู่สาวบ่าวห่าวลงเต้าข่างสนาม บางผ่องพากันเหล่นการพะนันคีกคู่
บางผ่องเหล่นหมากบ้าทั้งฟ้อนแอ่วลำเหลียวเบิ่ง ยาบ
ๆ ย้ายฝูงหมู่นารีพุ่นเอย พากันตีวงลำใส่แคนทั้งฟ้อน พอเมื่อแลง
ๆ ค่อยสุริโยค้ายค่ำมานั่น พากันแทงแผ่นผ้าปะแป้งแต่งโต พากันลงท่าน้ำล้างเหื่อสีไคล สระพระจันทร์วังเวินส่องใสทั้งกว้าง มีทั้งปูปลาบ้อนบัวบานก้านก่าย เป็ยสพังมิ่งบ้านพาให้อยู่เย็น ไผได้โคจรดั้นไปมาให้เซาจอดเทาะเนอ เฮาหากบนบอกไว้โดยแจ้งสู่อัน จำเเนอญาติพี่น้องพวกเพื่อนเจ็นตายเฮาเอย ให้คณิงนำครองฮิ่นตรองหาฮู้ อย่าได้ดูแคลนแท้ธรรมทางอันประเสริฐ บุญเกิดหลายท่อฟ้าจึงหลอนพ้อหน่อพุทโธ ฉันผู้อดสาห์สร้างคำกลอนแสนยาก ดอส่าห์พรากพี่น้องหนีบ้านเที่ยวเฮือน กว่าซิมีคำฮู้แถลงมาแจกหมู่ อยู่ฟากตายจึงพ้อเพียรสู่สื่อจำ เป็นเวลานานล่ำเฮียนธรรมทางเพศ กว่าซิสังเกตฮู้ดีได้เหมื่อยแคนทานเอย กลอนแถลงคราวนี้ปีฉลูจิตตะมาส โอกาสมีแต่น้อยกำลังตั้งต่อเรียน บ่อได้ทำเพียรล้างหาทางหลายช่อง เป็นมะล่องต่องต้อยคราวนี้แต่งกลอน สอนไปตามความฮู้ภูมิธรรมพุทโธวาท ปวงปราชญ์มาพบพ้อเห็นแล้วอย่ากลัวเตียนแท้เนอ เฮาหากสิทธิ์สอนให้หญิงชายแถวเถื่อนสอนพวกชาวพี่น้องแถวบ้านฝ่ายอิสาน สอนพวกพาลพลอยเหล่นการเรียนบ่อได้ผ่าน พวกทิดจารย์ผู้ฮู้ตูข่อยบ่อว่าสัง บ่อนใดผิดพลาดพลั่งตกหล่นหลมหู ให้ท่านกรุณานำซ่อยเติมพูลเพิ่ม บ่อนใดยาวเกินด้ามเหลืองามให้ตัดท่อง บ่อนใดผิดป่องท้างให้วางถิ่มอย่าถือ เอาบ่อหวังดีล่ำเกินธรรมลวงโลกท่านเอย หวังประโยชน์แผ่กว้างภายพุ่นเมื่อลุน หวังเอาบุญคุณค่ำทานธรรมชาติใหม่ ไผบ่อเห็นชอบด้วยก็คำแล้วช่างตาม ไผผู้ใจใสเหลื่อมโมทะนาเข้าส่วน ขอให้ท่านผู้นั่นเจริญหมั่นอยู่เย็น
อันหนึ่งคันข้าอยู่บ่อได้ในเพศพรหมจรรย์ เวรหากมาบัลดนให้ห่างคอรงทางนี้ ขออย่ามีความแค้นขัดสนตกยากแท้เนอ อย่าได้ลำบากฮ้ายหมองเศร้าต่ำตน ขอให้ผู้ข้าพ้นจนยากเคืองขัด ให้ได้กินทานธรรมอยู่เย็นหายฮ้อน อันว่าพุเพก้ำครองเสน่ห์บุญคู่เฮานั่น ขอให้แม่นผู้ฮู้ตระกูลกว้างกว่าคน ขอให้ได้ห่วมเชื่อแนวปราชญ์บัณฑิตย์ อย่าได้พลอยไปตกมารแนวดื้ ขอให้บุญลือล่ำสมคำพรกล่าว ขอให้มาซ่อยน้าว ม. ข้าปราถนาแด่ท่อน อันหนึ่งคันหากบุญผู้ข้าเคยได้อยู่ทางสงฆ์ ซิได้ทรงศิลธรรมสืบไปภายสร้อย ขออย่ามีจิตต์ห่อยกามคุณเกาะเกี่ยว ขอให้ผู้ข้าฮู้ธรรมพระเจ้าบ่อนจริง ขอให้เด็ดดิ่งตั้งใจเที่ยงทงศีล อย่าได้หลงวนเวียนเกี่ยวกามของกุ้ย ขอให้กุยคือแฮ้งปลงลงว่าของเน่า อย่าได้กลับปอกปิ้นหลงย่องว่าดี ขอให้มีความฮู้มองเห็นว่าของเปื่อย ขอให้ฮู้ท่อเท่ากันแท้สู่ประการ คันเห็นนอในเนื้อแนวนุญอย่าสันอยาก ขอให้ฉลาดล่ำวิจารณ์แจ้งแจ่มใส อย่าได้หลงไหลน้อมนำกามอันบ่อเที่ยง เห็นหมู่เนื้ออ่อนเกี้ยงให้เหมือนด้ามดั่งลิง เห็นผู้หญิงสาวน้อยอย่าหลงออยอมแอ่ว อย่าได้หลงยกย่องยอขึ้นว่างาม อย่าได้ติอตามแท้แลเห็นให้สังเวช ขอให้สังเกตุฮู้ว่ากายนี้เปื่อยเภท์ อย่าได้เฮฮนฮ้อนนำของบ่อเป็นแก่น ขอให้หนักหน่วงแหน่นตรงลิ่วต่อธรรม ขอให้บัลลุล่ำในห่อมกัมัฎฐาน เห็นสังทั้งหลายแก่ชราเลิงเลื่อย กายนี้ของเเภท์ม้างนานไปแปรเปลี่ยน เหมือนดังดวงดอกไม้หลายมื้อเหี่ยวลง สัตว์บ่อพ้นทุกข์ได้เพราะหลงโลกนำกาม เห็นว่าเป็นของงามจูบชมเชยซ้อน จึงพ่อพากันพ้นวนเวียนในโลก กองอยู่ในโอฆกว้างหมองเศร้าแก่ชรา อันว่าทุกข์เที่ยงแท้แต่เทียวท่องทางกามนี้แล่ว
หลอนท่อทำเวรกรรมต่อไปบ่อมีแล้วไผผู้ปารมีกล้าบุญหลายจึงซิหน่าย จึงซิเห็นต่อนฮ้ายหมายขึ้นฝั่งนิพพาน
เทื่อนี้เฮียนก็คึดใคร่ได้จึงสร้างก่อปาระมี หลังนิพพานภูมิสุดชาติซิมาคราวกว้าง กาลซิมาทางหน้าปาระมีให้ตุ้มเหลี่ยม ให้เฮียมตรัสส่องแจ้งทางหน้าหน่อโพธิ์ ยามเมื่อไตรโยเจ้าลงมาผาดโผด ยามเมื่อเทศน์โปรดแล้วให้เห็นแจ้งสู่อัน อรหันต์ทางหน้ากาลซิมาอย่าคลาดเคลื่อน ให้เหมือนคำกล่าวน้อมของข้าปราถนา ก็ข้าเทอญ
อวสาน
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น